اختلالات خواب (Sleep Disorders)

مقدمه

مقاله اختلالات خواب، گزيده‌اي از يك مقاله است كه توسط متخصصان سرطان براي استفادة كارشناسان بهداشت نگاشته شده است. اين اطلاعات و ديگر اطلاعات معتبر دربارة درمان سرطان، آزمايش‌هاي غربالگري، پيشگيري، مراقبت حمايتي و پژوهش‌هاي باليني، پيوسته در پايگاه علمي، پزشكي و آموزشي مؤسسه تحقيقات، آموزش و پيشگيري سرطان در دسترس است. اختلالات خواب ممکن است بر اثر رشد تومور، درمان سرطان یا دیگر عوامل به‌وجود بیاید. در این خلاصه اختلالات خواب، دلایل ایجاد و درمان آنها شرح داده مي‌شوند.

مرور کلی

اختلالات خواب در برخی مبتلایان به سرطان بروز مي‌کند و بر اثر ابتلا به بیماری‌های جسمی، درد، داروهای مربوط به درمان، بستری بودن در بیمارستان و اضطراب ناشي از بيماري به‌وجود مي‌آيند. خواب دو  فاز  یا مرحله دارد: مرحلة حرکات سریع چشم (Rapid Eye Movement) و مرحلة بدون حرکات سریع چشم (Non REM). خواب در مرحلة REM يا خواب همراه با رؤیا (Dream Sleep)، آن مرحله از خواب است که در آن مغز فعال است؛ NREM مرحلة آرام یا پرآسایش خواب است. مراحل خواب از NREM به REM به‌طور پیوسته تکرار مي‌شوند. هر چرخة خواب حدود 90 دقیقه به طول مي‌انجامد و 4 تا 6 بار در طول یک خواب 7 یا 8 ساعته تکرار مي‌شود. چهار دسته از اختلالات رایج خواب، که با الگوی خواب طبیعی متفاوتند، به اشكال زیر هستند:

• عدم توانایی در به خواب رفتن و خوابیدن (بی‌خوابی Insomnia)
• اختلال در چرخة خواب و بیداری.
• اختلالات مربوط به مراحل خواب، یا بيداري نسبي (پاراسومينا Parasomnia)
• خواب آلودگی مفرط.

عوامل خطرزا

آن گروه از اختلالات خواب که مبتلایان به سرطان احتمالاً به آن دچار مي‌شوند، بی‌خوابی (Insomnia) و اختلال در چرخة خواب و بیداری هستند؛ مشكلات ناشی از رشد تومور و درمان سرطان که موجب اختلالات خواب مي‌شوند، عبارتند از:

• اضطراب و افسردگی.
• درد و خارش.
• تب، سرفه و مشکلات تنفسی.
• خستگی مفرط.
• تشنج ( Seizures).
• سر درد.
• تعریق‌های شبانه و گرگرفتگی. (برای اطلاعات بیش‌تر به بخش تب، تعرق و گرگرفتگی مراجعه کنید).
• اسهال، استفراغ، حالت تهوع و بي‌اختياري

برای كسب اطلاعات بیش‌تر دربارة کنترل این عوارض جانبی به بخش خلاصة اطلاعات مربوط به سرطان: مراقبت‌های حمایتی و تسکینی مراجعه کنید.

ممکن است خواب بیماران به دلیل جدول زمان‌بندی درمان، مقررات بیمارستان و يا وجود هم‌اتاقی‌هایشان دچار مشکل شود؛ از دیگر عوامل مؤثر در ایجاد اختلالات خواب، در طول بستری بودن در بیمارستان، سر و صدا، دمای اتاق، درد، اضطراب و سن بیمار هستند. استمرار اختلالات خواب مي‌تواند موجب تحریک پذیری، ناتوانی در تمرکز، افسردگی و اضطراب شود. در زمان بستری بودن در بیمارستان، اختلالات خواب ممکن است ادامة درمان سرطان را برای بیمار بسیار دشوار کند.

تشخیص

به‌منظور تشخیص اختلالات خواب در مبتلایان به سرطان، پزشک سابقة کامل پزشکی بیمار را بررسی كرده معاينة کامل جسمانی را انجام مي‌دهد. اگر پزشک به اطلاعاتی دربارة سابقه و نحوة خواب بیمار و الگوهای خواب وی هم نیاز داشته باشد، مي‌تواند آن را با مشاهدات شخصی یا از طریق خانواده و دوستان بیمار به‌دست بیاورد. برای تشخیص اختلالات خواب در بیماران مبتلا به سرطان، از دستگاه پلی سومنوگرام - نگارندة تحرکات بدن در حین خواب (Polysomnogram) که امواج مغزی، تحرکات چشم، تون عضلات، تعداد ضربان قلب و تنفس را اندازه‌گیری مي‌کند، نیز استفاده مي‌شود.

درمان

اختلالات خواب ناشی از سرطان با درمان سرطان و رفع عوارض جانبی ناشی از اين درمان، برطرف مي‌شود؛ برای بهبود كيفيت استراحت و رفع اختلالات خواب، مي‌توان کارهای زیر را انجام داد:

• ایجاد محیطی که در آن عوامل مختل‌کننده خواب به حداقل ممکن برسد، به شکل:
  • کم کردن سر وصدا.
  • خاموش کردن چراغ‌ها یا کم کردن نور آنها.
  • تنظیم دمای اتاق.
  • تمیز، خشک، بدون چروک و مرتب نگه داشتن وسايل و محل‌هاي خواب بيمار.
  • استفاده از روانداز، براي حفظ گرما.
  • قرار دادن بالش‌ها در جاهای لازم و در دسترس.
  • پوشاندن لباس‌های نرم و گشاد به بيمار.
• عادت دادن بیمار به انجام كارهايي که اخلال در خواب وی را، به دلیل اجابت مزاج، به حداقل ممکن مي‌رساند؛ از قبیل:
  • نیاشامیدن پیش از خواب.
  • تخلیة مثانه و روده پیش از خواب.
  • افزایش مصرف مایعات و فیبر در طول روز.
  • استفاده از داروی مخصوص كاهش بي‌اختياري، پیش از خواب.
• با انجام اقدامات زیر نیز می‌توان استراحت بیمار را بهبود بخشید:
  • خوردن میان وعده‌ای سرشار از پروتئین 2 ساعت پیش از خواب.
  • اجتناب از خوردن غذاهای سنگین، پر ادویه یا شیرین 4 تا 6 ساعت پیش از خواب.
  • اجتناب از کشیدن سیگار و مصرف نوشیدنی‌های الکلی 4 تا 6 ساعت پیش از خواب.
  • اجتناب از نوشیدنی‌های کافئین‌دار.
  • تمرینات ورزشی (که باید حداقل دو ساعت پیش از خواب به اتمام برسند).
  • داشتن خواب منظم به مدت مشخص.

می‌توان از دارو نیز برای کمک به برطرف كردن اختلالات خواب بیماران مبتلا به سرطان استفاده كرد.