مرحله‌بندي و درجه‌بندي سرطان

مرحله‌بندي

مرحله‌بندي ميزان پیشرفت سرطان را اندازه‌گیری مي‌کند. دو روش عمده برای مرحله‌بندي سرطان وجود دارد:

نظام مرحله‌بندي TNM

پزشکان و جراحان از روش مرحله بندي TNM به‌منظور توصیف تومورهای توپر که پستان، سر، گردن و ریه‌ها (به‌جز سلول‌های کوچکSmall-Cell) را مبتلا مي‌كنند و سرطان و تناسلی- ادراری (Genito-Urinary) مانند سرطان‌های مثانه، بیضه و تخمدان استفاده مي‌کنند. برای مرحله‌بندي انواع سرطان‌های روده (Bowel)، لنفوم یا خون از روش متفاوتي استفاده مي‌كنند.

تومور اولیه (T)

تومور اولیه، جایی است که سرطان از آنجا آغاز شده. تومور گاهي به بافت‌ها و اندام‌های مجاورش گسترش مي‌يابد. در کل این بخش از مرحله‌بندی سرطان اندازه یا رشد تومور را توصیف مي‌کند. گاهی محل تومور، مثلاً هنگام تشخیص سرطان ریه، به‌معنای خطرناک‌تر بودن سرطان است، كه از معیار T برای مشخص کردن محل تومور استفاده مي‌كنند و نه اندازة آن.

معیار T در مرحله‌بندی TNM

معیار T را با اعداد بین 1 تا 4 مشخص مي‌کنند. مثلاً، T1 نشان‌دهندة سرطان کوچک یا سرطان در مراحل ابتدایی و T4 نشان‌‌‌دهندة سرطان بزرگ یا پیشرفته است. گاهی، از حروف a وb نیز برای توصیف دقیق‌تر سرطان استفاده مي‌كنند، مثلاً T2a و T2b. استفاده از این نامگذاری به نوع سرطان بستگی دارد. اگر نتیجه Tx بود، به این معناست که پس از آزمايش‌هاي به عمل آمده، مرحلة سرطان نامشخص است. برای به‌دست آوردن اطلاعات بيش‌تر با پزشک خود صحبت کنید.

گاهي سرطان را با حروف TISیا CIS مشخص مي‌كنند. این حروف به‌معنای وجود تومور یا سرطان درجا است. یعنی سرطان منحصربه ناحیه‌ای کوچک است و هنوز گسترش نیافته است. به این وضعیت مرحلة صفر (0) هم مي‌گویند.

غدد لنفاوی (N)

غدد لنفاوی اندام‌های لوبیا شکل کوچکی هستند. آنها بخشی از دستگاه لنفاوی را تشکیل مي‌دهند. دستگاه لنفاوی از غدد لنفاوی که با عروق لنفاوی به هم متصل شده‌اند، تشکیل مي‌شود. در غدد و عروق لنفاوی مایعی به‌نام لنف وجود دارد كه خود حاوي سلول‌هایی است که عفونت را از بین مي‌برند.

معیار N در مرحله‌بندی TNM

این معیار در نظام TNM مشخص مي‌کند که آیا سرطان به غدد لنفاوی منتشر شده است يا نه. غدد لنفاوی یا N را بین 0 تا 3 شماره گذاری مي‌کنند، تا مشخص شود چه تعدادی از غدد لنفاوی دچار سرطان شده‌اند. مثلاً، N0 نشانة عدم وجود سرطان در غدد لنفاوی و N3 به‌معنای وجود سرطان در تعداد زیادی از غدد لنفاوی است.

ممكن است براي برداشتن غدد لنفاوي مبتلا نياز به جراحي باشد كه مي‌تواند عمل مشكلي باشد. برخی از غدد لنفاوی به قسمت‌هایی از بدن متصل‌اند که نمي‌توان آنها را از آن قسمت جدا کرد و یا دسترسی به آنها ناممكن است. در چنین شرایطی، حتی اگر تنها تعداد کمی از غدد لنفاوی درگير سرطان شده باشند، برای توصیف آن از N3 استفاده مي‌كنند.

و از طرفی، اگر تعداد زیادی از غدد لنفاوی دچار سرطان باشند به طوری که بتوان به راحتی آنها را برداشت، معمولاً مرحله را با N1 که شدت کم‌تری دارد نشان مي‌دهند. به معناي اين است كه از Nx به معناي اين است كه آزمايش‌ها انجام شده واضح نبوده‌اند و در مورد اینکه غدد لنفاوی دچار سرطان هستند یا خیر نظر قطعی وجود ندارد.

اگر سرطان به غدد لنفاوی منتشر شود، ممكن است به قسمت‌های دیگر بدن هم منتشر شده باشد. در صورتی‌که آزمون‌‌ها دقیقاً نشان ندهند، شاید امکان اظهار نظر قطعی دربارة انتشار سرطان به قسمت‌های دیگر بدن وجود نداشته باشد. در اين صورت، به‌كارگيري درمان‌های کمکی و پیشگیرانه برای نابودي هر نوع سلول سرطانی که از تومور اولیه‌اش خارج شده باشد، ممكن است نياز باشد.

وجود متاستاز (M)

گسترش سرطان (متاستاز)، بر روش و روند درمان تأثیرگذار است. این گسترش گاهي شامل یک یا چند قسمت غیر مجاور محل شروع سرطان (تومور اولیه) است.

معیار M در مرحله‌بندی TNM

M گاهي 0 یا 1 است. اگر سرطان منتشر شده باشد این وضعیت با M1 و اگر منتشر نشده باشد با M0 مشخص مي‌شود. در صورتی که این وضعیت با Mx مشخص شود، به این معناست که تشخيص گسترش سرطان ممكن نیست.

روش مرحله‌بندي عددی Number Staging System

برای تشخیص میزان پیشرفت برخی از انواع سرطان مانند لنفوم، تیموس (Thymus) و سرطان کبد، به‌جاي TNM، مرحله را با اعداد 1 تا 4 مشخص مي‌كنند. مرحلة 1 از توموری کوچک حكايت مي‌كند که به غدد لنفاوی گسترش نيافته است، به این مرحله، مرحلة ابتدایی هم مي‌گويند. مرحلة 4 نشان‌دهندة سرطانی است که به دیگر اندام‌های اصلی بدن منتشر شده است و به آن سرطان پیشرفته مي‌گویند. در برخی انواع خاص سرطان به‌منظور تشخيص دقیق‌تر که آیا سرطان تنها در یک ناحیة خاص وجود دارد و یا به قسمت‌هاي دیگر نیز منتشر شده، در کنار اعداد 1 تا 4، گاهي از حروفی ديگر استفاده مي‌كنند، مثلاً مرحلة 2a یا 2b. این امر کاملاً به نوع سرطان بستگی دارد.

مرحله‌بندی سرطان دوک Dukes Staging System

در حال حاضر، برای مرحله‌بندي سرطان روده از روش حرفی دوک (A-D) استفاده مي‌کنند.

دوک A – وجود سرطان در روده

دوک B – سرطان به عضلات گسترش يافته اما در غدد لنفاوی اثری از آن مشاهده نمي‌شود.

دوک C – علاوه بر روده، یک یا چند غدة لنفاوی مجاور روده نیز درگیر شده‌اند.

دوک D – سرطان به قسمت دیگری از بدن، مثلاً کبد یا ریه‌ها، منتشر شده است (سرطان ثانویه).

به تدریج TNM جانشين این روش مي‌شود.

اگر از مرحلة سرطان خود بی اطلاع هستید، با پزشک یا جراحی که درمان شما را بر عهده دارد مشورت كنيد.

درجه‌بندی Grading

مي‌توان سرطان را درجه‌بندی نیز كرد. نمونه‌ای از سلول‌های سرطانی را به‌منظور تشخیص سرطان برمي‌دارند – به این کار نمونه‌برداری مي‌گویند. این سلول‌ها را برای آزمایش به آزمایشگاه مي‌فرستند. با پیشرفت سرطان، ظاهر ميكروسكوپي این سلول‌ها تغییر مي‌کند. نتایج آزمایشگاه به پزشک یا جراح به برآورد سرعت پیشرفت و گسترش سرطان كمك مي‌كند.

نظام درجه‌بندی رایج موجود به اين شکل است:

• درجة پایین یا درجة 1، نشان‌دهندة سرطان‌هایی است که به کندی رشد مي‌کنند و سلول‌های سرطانی مشابهت بيش‌تري با سلول‌های طبیعی و سالم دارند. احتمال گسترش اینگونه سلول‌ها کم‌تر است. به این سلول‌ها «خوب تمایز یافته یا با تمایز خوب» هم مي‌گویند.
• درجة متوسط (میانی) یا درجة 2، از گونه‌ای از سلول‌های سرطانی حكايت دارد که مشابهت کم‌تری با سلول‌های طبیعی دارند و کمی سریع تر رشد مي‌کنند. به این سلول‌ها «نسبتاً تمایز یافته یا سلول‌های با تمایز متوسط (Moderately Differentiated)» مي‌گویند.
• درجة بالا یا درجة 3، حاكي از اين است كه سلول‌های سرطانی شباهتی به سلول‌های طبیعی ندارند و احتمال رشد و سرایت سریعشان بالاتر است. به این گونه سلول‌ها «با تمایز ضعیف» و گاهی «تمايز نيافته» هم مي‌گویند.

اگر درجة سرطان خود را نمي‌دانید، با پزشک یا جراحی که درمان شما را بر عهده دارد مشورت کنید.