سلامت استخوان

در یک نگاه

هرچه سن بالا می‌رود، باید بيش‌تر مراقب خود در برابر بیماری‌های مربوط به بالا رفتن سن، از انواع مختلف سرطان تا بیماری‌های قلبی عروقی، باشیم. ولی احتمالاً اکثر ما در مورد وضعیت دیگری که با بالارفتن سن پیش می‌آید نگرانی کم‌تری نشان می‌دهیم: پوكي استخوان. مردان مانند زنان، احتمال ابتلا به پوکی استخوان را دارند، و این مسئله مخصوصاً برای بیماران سرطانی با اهمیت است. تعدادی از روش‌های درمان سرطان باعث کاهش تراکم استخوان می‌شوند.

پوكي استخوان وضعیتی است که بی سر و صدا پیش می‌آید. این وضعیت نشانه‌ای ندارد و به‌آرامی در طول سال‌های عمر اتفاق می‌افتد. بیش‌تر مردم نمی‌دانند که پوكي استخوان دارند تا اینکه یک روز پایشان می‌لغزد، می‌افتند و استخوانشان می‌شکند. با یادگیری نکاتی در مورد دلایل و پی‌آمد‌های پوكي استخوان، و روش‌های جلوگیری و درمان آن، می‌توان قدم بزرگی در راه سلامت استخوان برداشت.

مطالب:

• پیشگیری و درمان پوكي و تحليل استخوان‌ها.
• دستورالعمل‌هایی برای استخوان‌سازی.

برای آگاهي بیش‌تر در مورد عوارض درمان سرطان، قسمت کنترل عوارض را ببینید.

پیشگیری و درمان تحليل و پوكي استخوان

پوكي استخوان وضعیتی است که بی سر و صدا پیش می‌آید. این وضعیت نشانه‌ای ندارد و به‌آرامی در طول سال‌های عمر اتفاق می‌افتد. بیش‌تر خانم‌ها نمی‌دانند که پوكي استخوان دارند تا اینکه یک روز پایشان می‌لغزد، می‌افتند و استخوانشان می‌شکند. تحليل استخوان‌ها ـ بیماری‌ که در اثر زوال استخوان ایجاد می‌شود ـ موجب  شکستگی استخوان از جمله شکستگی در لگن، شکستگی در ستون فقرات،  شکستگی در مچ، و شکستگی در دیگر استخوان‌ها می‌شود.

با اینکه پوكي استخوان، هم در میان زنان و هم مردان پا به سن گذاشته، رایج است، تعداد زنانی که از عواقب این بیماری رنج می‌برند بسیار بیش‌تر است. تخمین زده شده که یک زن از هر دو زن بالای 50 سال یک شکستگی به‌خاطر پوكي استخوان در زندگی خود دارد. این مقاله خطرات تحليل استخوان‌ها را برای زنان مورد بررسی قرار می‌دهد.

با اینکه استخوان به نظر محکم و بادوام می‌رسد، ولی در حقیقت بافتی است که در طول زندگیمان رشد و تغییر می‌کند. استخوان‌های جدید دائماً جایگزین استخوان‌های قدیمی می‌شوند. در دوران کودکی، نوجوانی، و اوایل بزرگسالی به‌جای از بین رفتن استخوان‌های قدیمی، بدن استخوان‌های جدید می‌سازد. با گذشتن سن این روند برعکس می‌شود.

«زنان در سنین بین 25 تا 30 سالگی به بیش‌ترین میزان تراکم استخوان می‌رسند.» این گفته از دکتر سوزان گرینسپن، رئیس مرکز درمان و پیشگیری پوکی استخوان و برنامۀ سلامت استخوان دانشگاه علوم پزشکی پیتسبورگ است. «پس از آن، دورۀ تحليل استخوان‌ها است. برای زنان سرعت روند تحليل استخوان‌ها معمولاً پس از يائسگي افزایش می‌یابد، یعنی زمانی‌که اثرات مفید اِستروژن از بین می‌رود.» در 5 تا 7 سال پس از يائسگي زنان ممکن است تا 20 درصد تراکم استخوان خود را از دست بدهند.

عوامل خطرزا

عوامل متعددی باعث تحليل استخوان، پوکی استخوان، و شکستگی استخوان در زنان می‌شوند.

• سن. هرچه سن بالاتر برود احتمال ابتلا به این موارد هم افزایش می‌یابد.
• حجم بدن. زنان با استخوان‌بندی ریز و کوچک در خطر بیش‌تری هستند.
• نژاد. زنان سفیدپوست و آسیایی در خطر بیش‌تری هستند.
• سوابق خانوادگی. اگر مادر، مادربزرگ، یا خواهر فردی پوکی استخوان داشته باشد خطر ابتلای او هم بیش‌تر است.
• سوابق شخصی. هر شکستگی استخوانی در سنین بالای 50 سال احتمال ابتلا را افزایش می‌دهد.
• سیگار. علاوه بر ضررهای دیگری که سیگار برای سلامتی دارد، استخوان‌ها را نیز ضعیف می‌کند.
• بی‌تحرکی. اگر در شیوۀ زندگی تحرک نباشد، استخوان‌ها ضعیف می‌شوند.
• مصرف دارو. مصرف طولانی‌مدت گلوسوکورتیسوئید و برخی داروهای دیگر تحليل استخوان را افزایش می‌دهد.

حفظ استخوان‌های سالم

به گفتۀ دکتر گرینسپن «هرچه زنان زودتر به فکر پيشگيري پوكي استخوان باشند، موفق‌تر خواهند بود. از طرف دیگر هیچ‌وقت برای پيشگيري از بدتر شدن وضعیت پوكي استخوان دیر نیست.»

مصرف کافی کلسیم و ویتامین D کلید داشتن استخوان‌های قوی است. انجمن ملی علوم و مؤسسۀ ملی پوکی استخوان (NOF) توصیه می‌کنند که زنان زیر 50 سال روزانه 1.000 میلی گرم و افراد بالای 50 سال روزانه 1200 میلی گرم کلسیم مصرف کنند (مقالۀ «مصرف کلسیم و ویتامین  D به مقدار کافی» را در پایگاه علمی، پزشکی و آموزشی مؤسسه تحقیقات، آموزش و پیشگیری سرطان مطالعه کنید). علاوه بر کلسیم کافی باید ویتامین D کافی برای جذب کلسیم به بدن برسد. بیش‌تر متخصصان مصرف روزانه 400 تا 800 واحد بین المللی (IU) ویتامین  D را توصیه میکنند. NOF اخیراً مصرف ویتامین D را برای افراد بالای 50 سال 800 تا هزار IU اعلام کرده است.

ورزش‌های مرتبط با تحمل وزن بدن هم برای حفظ سلامت استخوان‌ها حیاتی است. دکتر گرینسپن می‌گوید: «ورزش برای مسائل مختلفی مفید است، اما برای سلامت استخوان‌ها هم سود زیادی دارد ـ البته اگر این ورزش‌ها مرتبط با تحمل وزن بدن باشند، مثلاً پیاده‌روی، دویدن، و بالا رفتن از پله‌ها.» استخوان‌ها هم مثل ماهیچه‌ها هرچه بیش‌تر کار کنند قوی‌تر می‌شوند. انجام این ورزش‌ها به مدت 30 دقیقه در روز (مثلاً 3 پیاده‌روی 10 دقیقه‌ای) به قوی ماندن استخوان‌ها کمک خواهد کرد.

ایجاد استخوان‌بندی قوی در کودکان و نوجوانان

سنین 9 تا 18 سالگی برای روند استخوان‌‌سازي بسیار با اهمیت است. نوجوانان 90 درصد حجم استخوان بزرگساالی را تا سن 17 سالگی به‌دست می‌آورند. NOF و مؤسسات سلامتی دیگر توصیه می‌کنند که بچه‌های 9 تا 18 ساله برای بهینه‌سازی روند استخوان‌سازی روزانه 1.300 میلی‌گرم کلسیم مصرف کنند. دکتر ه. ون پُزناک، متخصص سرطان پستان و سلامت استخوان در دانشگاه علوم پزشکی میشیگان در آن آربُر مي‌گويد: «اگر در دوران جوانی استخوان‌ها به‌خوبی قوی شده ‌باشند، مشکلات تحليل استخوان مربوط به بالا رفتن سن تأثیر کم‌تر قابل‌توجهی دارند. ایجاد این شرایط عالی بستگی به میزان پشتکار جوانان در روند بهبود سلامت استخوان و رشد اسکلت‌بندیشان دارد.»

تعیین تراکم استخوان

آزمایش تعیین تراکم استخوان مانند عکس‌برداری از استخوان‌ها با اشعۀ ايكس X است. این روش چگالی استخوان‌های لگن، مهره‌ها، و در بعضی موارد مچ را تعیین می‌کند. NOF توصیه می‌کند که زنان 65 سال به بالا، تراکم استخوانشان را تعیین کنند (معمولاً بیمه هزینۀ این آزمایش را پرداخت می‌کند). زنان کم سن و سال‌تر اگر عوامل خطرزای پوكي استخوان زیادی داشته باشند باید این کار را انجام دهند (مثلاً اگر سیگار می‌کشند، یا سابقۀ خانوادگی پوکی استخوان دارند یا از داروهایی استفاده می‌کنند که پوكي استخوان را بیش‌تر می‌کنند). اگر در سنین بالای 50 سالگی شکستگی استخوان برایتان اتفاق افتاد، با پزشک خود در مورد انجام آزمایش تعیین چگالی استخوان مشورت کنید.

سرطان و پوكي استخوان

بيماراني که از سرطان نجات پیدا می‌کنند احتمال بیش‌تری دارد که به پوکی و شکستگی استخوان مبتلا شوند. زنی که هنوز قاعده نشده و شیمی‌درمانی می‌کند ممکن است دچار قاعدگی زودرس شود. دکتر ون پزناک توضیح می‌دهد: «چنین شخصی ریسک پوكي استخوان بیش‌تری دارد چون مدت بهره بردن او از خواص محافظت کنندۀ اِستروژن کوتاه شده است.»

مبتلايان به سرطان پستان اگر از داروهای کندکنندۀ آروماتیز (AI) استفاده کنند در خطر بیش‌تری قرار دارند. زنانی که قاعده نشده‌اند و گیرندگی اِستروژن آنها مثبت (ER-positive) است، به احتمال قوی سرطانشان با AI درمان می‌شود. این دارو که حاوی آرمییدکس (آناستروزول)، آروماسین (اِکسمستین)، و فمارا (لتروزول) است چون میزان اِستروژن در بدن را کاهش می‌دهد موجب ايجاد پوكي استخوان می‌شود.

برعکس در زنانی که قاعده شده‌اند، مصرف داروی تاموکسیفن (نولوادکس) در بدن، اِستروژن تولید می‌کند و یک اثر محافظتی روی استخوان مانند اِستروژن دارد. اما در زنانی که قاعده نشده‌اند، به دلایلی که کاملاً مشخص نیست، مصرف تاموکسیفن ممکن است موجب تحليل استخوان‌ها شود.
«این امر برای بیمار و پزشک او مهم است که تأثیرات دارو را بر سلامت استخوان بدانند.» دکتر ون پزناک تأکید می‌کند. بیماران باید قبل از شروع مصرف AI آزمایش BMD برای تعیین تراکم استخوان بدهند، و وقتی تحت درمان هستند سالانه این کار را انجام دهند. مصرف میزان کافی کلسیم و ویتامین  D و انجام ورزش‌های مربوط به وزن بدن برای تمام بیمارانی که می‌خواهند سلامت استخوان خود را حفظ کنند، و برای تمامی زنانی که AI  مصرف می‌کنند، بسیار با اهمیت است.

روش‌های درمانی پوكي استخوان

بنا به گفتۀ دکتر گرینسپن دارویی به نام بیسفوسفوناتس روش اصلی درمان پوکی استخوان و تراکم کم استخوان است. این دارو که حاوی فوسامکس (آلندرونیت)، آکتونل (رایسدرونیت)، و بونیوا (ایباندرونیت) است، به کم کردن سرعت تخریب استخوان در بدن كمك می‌کند.

دکتر گرینسپن فکر می‌کند که روش درمانی جایگزینی هورمون (HRT) دیگر به‌صورت متداول برای درمان پوكي استخوان مناسب نیست چون که دو مطالعۀ وسیع نشان داده‌ که این درمان خطر حملۀ قلبی، سکتۀ مغزی، و سرطان پستان را افزایش می‌دهد. «اما اگر کسی به دلایل دیگری مثلاًً رفع گرگرفتگی ناشی از يائسگي تحت درمان HRT است این امر می‌تواند از تحليل سریع استخوان‌ها پس از يائسگي جلوگیری ‌کند. همۀ زنانی که يائسه شده‌اند باید در مورد فواید و ضررهای HRT با پزشک خود مشورت کنند.

یک انتخاب دیگر برای درمان پوكي استخوان برای زنانی که يائسه شده‌اند، اِویستا (رالکسیفنا) است که دارویی هم‌ردۀ تاموکسیفن است. اِویستا مانند تاموکسیفن، علاوه اثرات مؤثر بر مراقبت از استخوان، استروژن در بدن را ایجاد می‌کند.
فورتئو (تری‌پاراتاید) دارویی است که تراکم استخوان را افزایش می‌دهد، ولی برعکس بیسفوسفوناتس و اویستا که خوراکی هستند، باید تزریق شود. در آزمایش‌هاي انجام شده روی موش‌های آزمایشگاهی مشخص شد که فورتئو میزان بروز تومورهای استخوانی را افزایش می‌دهد. ولي چون عوارض آن هنوز مشخص نشده، مصرف بیش از دو سال آن توصیه نمی‌شود. دکتر گرینسپن می‌گوید که: «فورتئو برای افرادی تجویز می‌شود که قبلاً یک شکستگی استخوان داشته‌اند، تراکم استخوان آنها بسیار کم است، و یا نمی‌توانند درمان‌های دیگر را تحمل کنند.»

به گفتۀ دکتر ون پزناک، فورتئو درمان مناسبی برای بیمارانی که قبلاً سرطان پستان داشته‌اند و درمان شده‌اند نیست چون که در حیوانات مرتبط با تومورهای استخوانی است. زنانی که سرطان پستان ER مثبت دارند و به‌مدت 5 سال تاموکسیفن مصرف کرده‌اند، نباید اویستا مصرف کنند زیرا خطر بازگشت سرطان را افزایش می‌دهد. HRT هم به همین دلیل برای نجات‌یافتگان از سرطان پستان توصیه نمی‌شود.

بیسفوسفونات ممکن است بهترین روش درمان پوكي استخوان كساني که قبلاً سرطان پستان داشته‌اند باشد. دکتر ون پزناک می‌گوید: «این داروها تأثیر منفی بر خطر بازگشت سرطان پستان ندارند.» مطالعات نشان می‌دهد که بیسفوسفونات می‌تواند در زنانی که از AI برای درمان استفاده می‌کنند و افرادی که به خاطر شیمی‌درمانی دچار يائسگي زودرس شده‌اند، از روند تحليل استخوان‌ها جلوگیری کند.

داروها و شرایط دیگری که ممکن است سبب پوكي استخوان شوند

برخی اختلالات در مشکلات سلامت و درمان‌های به‌کار رفته برای بهبود این وضعیت‌ها، ممکن است به‌عنوان یک عارضه موجب پوكي استخوان شوند.

زنانی که آرتریت یا آسم دارند ممکن است تراکم استخوانشان در نتیجۀ ورزش نکردن به‌خاطر دردناک بودن آن کاهش پیدا کند و یا در معرض یک شکستگی قرار بگیرند. همچنین داروهایی که برای درمان این شرایط مصرف می‌شود ـ کورتیکوستروئیدهایی از جمله پردنیزون (دلتازون و اورازون) و دگزامتازون (دکادرون و هگزادرول) ـ با ایجاد اختلال در روند استخوان‌سازی بدن و مانع شدن از جذب کلسیم باعث تحليل استخوان‌ها شوند. بنا به گفتۀ کالج روماتولوژی، هرکس که کورتیکوستروئید (نام دیگرش گلوسوکورتیکوئید است) به مدت بیش‌تر از 3 ماه مصرف ‌کند در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارد. بیماری‌های دیگری از جمله سل پوستی و ورم روده هم ممکن است از طریق مصرف طولانی مدت کورتیکوستروئید درمان شود.

داشتن تیروئید پرکار و غدۀ پاراتیروئیدی هم ممکن است در روند جذب کلسیم اختلال ایجاد کند، و نهایتاً باعث پوكي استخوان شود. مصرف بیش از حد داروهای تیروئید نیز ممکن است تأثیر مشابهی داشته باشد. بیماری‌های سلیاک (عدم تحمل گلوتن)، عدم تحمل لاکتوز، و اختلال در غذا خوردن یا همان آنُرکسیا نروسا هم تأثیری مشابه دارند چونکه بدن نمی‌تواند کلسیم به اندازۀ کافی دریافت و جذب کند.

مطالعات اخیر نشان داده است که دو دسته‌بندی رایج برای داروها وجود دارد ـ داروهای بازدارندۀ حاوی پروتون (اسیفکس، نکسیوم، و پریلوسک) که برای درمان رفلاکس روده و معده کاربرد دارند، و بازدارنده‌های حاوی سروتونین (پروزاک، پاکسیل، و زولفت) که برای درمان افسردگی تجویز می‌شوند ـ خطر شکستگی لگن را افزایش می‌دهند مخصوصاً اگر برای مدت زمانی طولانی مصرف شوند. دکتر گرینسپن می‌گوید برای یافتن تأثیرات این داروها بر شکستگی استخوان تحقیقات بیش‌تری لازم است.