خستگی (Fatigue)

مقدمه (Introduction)

این مختصر مخصوص بیماران و دربارۀ خستگی است، این مطالب و دیگر اطلاعات موثق، پیرامون درمان سرطان، غربالگری، پیشگیری، و ... در دسترس شماست.

خستگی یکی از رایج‌ترین مشکلاتی است که مبتلایان به سرطان و نجات‌یافتگان از سرطان با آن روبه‌رو هستند. در این بخش توضیحاتی در بارۀ خستگی داده شده دلایل و نحوۀ درمان آن بیان می‌شود.

نگاه اجمالی ((Overview

خستگی در 14% تا 96% از مبتلا یان به سرطان، به ویژه آنها که تحت درمان هستند، بروز می‌کند. خستگی یکی از عوارض پیچیدۀ سرطان است و علل زیست‌شناختی، روانشناختی و رفتاری دارد. توصیف خستگی مشکل است و افراد مبتلا به سرطان هر یک این حالت را به‌گونه‌ای متفاوت بیان می‌کنند؛ به‌عنوان مثال می‌گویند احساس خستگی، ضعف، ناتوانی، کسلی، کوفتگی، سنگینی یا کندی می‌کنند، ولي كارشناسان بهداشت و درمان از عباراتی نظیر سستی، خستگی، بی‌میلی، ناتوانی، عدم تحمل فعالیت‌هاي فیزیکی، کم انرژی بودن و ضعف برای توصیف خستگی استفاده می‌کنند.

می‌توان خستگی را وضعیتی توصیف کرد که به دلیل کمبود انرژی باعث پریشانی و کاهش توان فعالیت می‌شود. علائم خاص آن ممکن است فیزیکی، روانی یا عاطفی باشند. برای درمان مؤثر، خستگی ناشی از سرطان و درمان آن باید از انواع دیگر خستگی متمایز شود.

خستگی مزمن یا حاد است. خستگی حاد، خستگی معمولی همراه با علائم ضعفی است که به سرعت آغاز می‌شود و برای مدت کوتاهی باقی می‌ماند. استراحت می‌تواند خستگی را در افراد سالم کاهش دهد و امکان بازگشت آنها را به سطح عادی فعالیت فراهم آورد. سندروم خستگی مزمن، خستگی طولانی مدت ناتوان کننده‌ای است که ممکن است باقی بماند و یا عود کند. این خستگی وابسته به سرطان نیست.

خستگی ناشی از سرطان مدت زمانی باقی می‌ماند و با استراحت کردن و خوابیدن کاملاً بر طرف نمی‌شود و به این دلیل است كه خستگی مزمن نامیده می‌شود.

خستگی مزمن در بیماران سرطانی را خستگی سرطان، خستگی مرتبط با سرطان یا خستگی ناشی از درمان سرطان مي‌نامند. با وجود اینکه ممکن است بسیاری از عوامل مرتبط با درمان و یا بیماری موجب بروز خستگی باشند، ولی هنوز علت دقیق این خستگی در بیماران سرطانی شناخته نشده است. به‌وجود آمدن خستگی ممکن است تبدیل به مسئله‌ای مهم در زندگی فرد مبتلا به سرطان شود و چگونگی احساس فرد بيمار را در مورد خود او، فعالیت‌های روزانه‌اش، مراقبت‌های خانواده، روابط وی با دیگران و ادامۀ درمان سرطان تحت تأثیر قرار دهد.

بیمارانی که تحت درمان سرطان قرار دارند ممکن است از رفتن به محل کار یا تحصیل باز بمانند، از جمع دوستان کنار ه بگیرند، به خواب بیش‌تری نیاز داشته باشند و در بعضی از مواقع هم نتوانند به روشنی فکر کنند یا هیچگونه فعالیت بدنی انجام دهند.

افرادی که دچار خستگی شده‌اند گاه مجبور به ترک کامل شغل خود می‌شوند یا مرخصی بیماری و ناتوانی می‌گیرند و ممکن است برای تأمین نیازهای مالی دچار مشکل شوند؛ از دست دادن شغل همچنین منجر به قطع بیمۀ خدمات درمانی یا محرومیت از مراقبت‌های پزشکی می‌شود. داشتن درک درست از خستگی و علل به‌وجود آمدن آن، در یافتن درمان مؤثر و کمک به افراد مبتلا به سرطان برای کنار آمدن با خستگی اهمیت زیادی دارد. آزمایش‌هایی وجود دارند که میزان خستگی را اندازه می‌گیرند.

مدت زمان باقی ماندن در حالت خستگی و میزان احساس خستگی بیمار به نوع و برنامۀ زمانی انجام درمان سرطان بستگی دارد. به‌عنوان مثال، بیماران تحت شیمی‌درمانی معمولاً در روزهای پس از درمان بيش‌ترين احساس خستگي را دارند و به تدریج تا جلسۀ بعدی درمان خستگی کم‌تری احساس می‌کنند.

بیمارانی که با پرتودرمانی اشعۀ خارجی درمان می‌شوند، معمولاً در ادامه درمان خستگی بیش‌تری احساس می‌کنند. احتمال دارد اغلب بیمارانی که درمان سرطان را آغاز می‌کنند به دلیل انجام آزمایش‌های تشخیصی، جراحی و اضطراب روحی ناشی از کنار آمدن با سرطان احساس خستگی کنند.

علت‌ها (Causes)

اكثر عوامل و علل بروز خستگی در بیماران سرطانی هنوز کاملاً شناخته نشده است و بعيد نيست بیماران بايد به‌طور همزمان با چندین عامل احتمالی ایجاد خستگی مقابله کنند. خستگی معمولاً نشانۀ پیشرفت بیماری و اغلب یکی از اولین علائم سرطان در کودکان و بزرگسالان است. مثلاً، والدین کودک مبتلا به سرطان خون حاد لنفوسیتی (Acute Lymphoblastic Leukemia)یا لنفوم غیر هوچکین(Non-Hodgkin Lymphoma) اغلب با خستگی مفرط کودک روبه‌رو و به دنبال يافتن مراقبت‌های پزشکی هستند.

تومورها يا به‌طور مستقیم عامل بروز خستگی‌اند، و یا به‌طور غیر مستقیم با پخش شدن در مغز استخوان، به‌وجود آوردن کم خونی و تشکیل مواد سمی در بدن، که مانع از عملکرد عادی سلول‌ها می‌شود، خستگی را ایجاد مي‌کنند.

گاه افرادی هم که مشکلات تنفسی دارند – که یکی از نشانه‌های بعضی سرطان‌هاست –با مشکل خستگی روبه‌رو می‌شوند. خستگی به دلایل مختلف به‌وجود می‌آید. استرس شدیدی که مبتلایان به سرطان برای زمانی طولانی خواهند داشت می‌تواند ازآنها انرژی فراوانی بگیرد و منجر به خستگی شود. با وجود این، ممکن است خستگی در بیماران سرطانی عوامل دیگری هم داشته باشد.

سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) گاه ممکن است تحت تأثیر سرطان یا درمان سرطان قرار گیرد (مخصوصاً در درمان زیست شناختی)و منجر به بروز خستگی شود. داروهایی هم که برای درمان درد، افسردگی، استفراغ، تشنج و دیگر مشکلات مربوط به سرطان از آن استفاده می‌شود نيز می‌تواند عامل به‌وجود آمدن خستگی باشد.

سازه نکروز تومور– تی. ان. اف. Tumor Necrosis Factor - TNF) ) پروتئينی که بیش‌تر توسط گلبول‌های سفید خون تولید می‌شود –موجب فساد (مرگ) بعضی از انواع سلول‌های تومور شده گاه به‌عنوان درمان برای مبتلایان به سرطان تجویز می‌شود.

تی. ان. اف. ممکن است باعث از بین بردن ذخیرۀ پروتئين عضلات شود؛ این امر موجب می‌شود بدن برای حفظ تعادل طبیعی خود بیش‌تر کار کند و در نتیجه باعث بروز خستگی می‌شود.

عوامل فیزیکی، شیمیایی و رفتاری متعددی به‌عنوان عوامل بروز خستگی وجود دارند.

عوامل مرتبط با خستگی (Factors Related to Fatigue)

درمان سرطان

کم خونی

عوامل مرتبط با تغذیه

عوامل روانی

عوامل مرتبط با توانایی ذهنی

اختلالات در خواب و عدم فعالیت بدنی

داروها

تعیین عوامل ایجاد کنندۀ خستگی در بیماران سرطانی همیشه ممکن نیست. عوامل احتمالی عبارتند از:

درمان سرطان

کم خونی

داروها

کاهش وزن و از دست دادن اشتها

تغییرات در متابولیسم (سوخت و ساز بدن)

میزان هورمون خیلی بالا یا خیلی پایین

اضطرا‌ب‌های احساسی

شرایط فیزیکی رو به افت

مشکلات مربوط به خواب

نداشتن فعالیت بدنی

مشکلات تنفسی

از دست دادن قدرت و هم‌آهنگی عضلات

درد و علائم دیگر

التهاب شدید – که عامل ایجاد سایتوکین است

تغذیۀ نامناسب

کاهش آب بدن

عفونت

داشتن مشکلات پزشکی دیگر علاوه بر سرطان

درمان سرطان: (Cancer Treatment)

خستگی یکی از علائم رایج پس از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی است؛ خستگی می‌تواند از عوارض جانبی درمان اصلاح کننده‌های پاسخ زیست شناختی – نوعی درمان برای تقویت و بازیابی توانایی سیستم ایمنی برای مقابله باسرطان، عفونت و یا دیگر بیماری‌ها – می‌باشد؛ خستگی همچنین می‌تواند ناشی از کم خونی یا مجموعه‌ای از مواد سمی تولید شده توسط سلول‌ها باشد.

در پرتودرمانی، خستگی ممکن است به دلیل صرف انرژی بیش از حد، برای ترمیم بافت آسیب دیده پوست، به‌وجود آید. در خستگی ناشی از شیمی‌درمانی عوامل متعددی دخالت دارند. در بعضی موارد در پاسخ به تشخیص و درمان سرطان تغییرات رفتاری یا اختلال در برنامه خواب بیمار به‌وجود می‌آید.

همچنین حالت تهوع، استفراغ، درد مزمن و کاهش وزن نیز می‌تواند عامل به‌وجود آمدن خستگی باشد. مدت زمانی است که وجود ارتباطی بین خستگی با پرتودرمانی مشخص شده است با این وجود هنوز نوع این ارتباط شناخته شده نیست.

معمولاً خستگی پس از پایان درمان کم می‌شود، ولی بعضی از انواع خستگیهاممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها پس از درمان باقی بمانند. بیماران مسن تر، یا افرادی که بیماری پیشرفته‌ای دارند یا از درمان ترکیبی (به‌عنوان مثال شیمی‌درمانی همراه با پرتودرمانی) استفاده می‌کنند در معرض خطر بیش‌تری برای ابتلا به خستگی طولانی مدت هستند.

درمان زیست شناختی اغلب از جمله عوامل به‌وجود آورندۀ خستگی است. در این حالت، خستگی یکی از مشکلات گروهی از عوارض جانبی است، که به نام سندروم شبه انفولانزا شناخته می‌شوند. این سندروم همچنین شامل تب، لرز، درد عضلانی و سردرد است و بیمار به‌طور کلی احساس می‌کند که حال خوبی ندارد. بعضی از بیماران نیز با مشکلاتی در تمرکز افکار مواجه می‌شوند. نوع درمان زیست شناختی استفاده شده می‌تواند نوع خستگی را تعیین کند. بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان برای تشخیص و درمان تحت جراحی قرار می‌گیرند. خستگی یکی از مشکلات پس از جراحی است ولی خستگی ناشی از جراحی با گذشت زمان بهبود مي‌ِيابد. البته اگر این خستگی با خستگی ناشی از دیگر درمان‌های سرطان ترکیب شود، بدتر مي‌شود.

کم خونی (Anemia)

کم‌خونی یکی از عوامل اصلی ایجاد خستگی مرتبط با سرطان است و بر کیفیت زندگی بیماران اثر می‌گذارد. کم خونی ممکن است به دلیل سرطان، درمان سرطان یا دلایل پزشکی دیگر به‌وجود آید.

عوامل مرتبط با تغذیه (Nutrition Factors)

خستگی معمولاً هنگامی بروز می‌کند که انرژی تأمین شده توسط رژیم غذایی برای بدن بیمار کافی نباشد. در بیماران مبتلا به سرطان، سه عامل مهم در این بحث شامل تغییر در توانایی بدن برای گوارش غذا به‌صورت طبیعی، افزایش نیاز بدن به انرژی (به دلیل رشد تومور، عفونت، تب یا مشکلات تنفسی) کاهش مقدار مواد غذایی مصرف شده (به دلیل از دست دادن اشتها، حالت تهوع، استفراغ، اسهال یا انسداد روده) است.

عوامل روان‌شناختی (Psychological Factors)

حالت‌های روحی، عقاید، نگرش‌ها، واکنش‌ها و استرس افراد مبتلا به سرطان، می‌تواند در پدید آمدن خستگی نقش داشته باشد. حدود40% الی 60% از عوامل خستگی در تمام بیماران (بیماران مبتلا به سرطان و سایر بیماران) دلیلی غیر از بیماری یا دلایل فیزیکی دارد. اضطراب و افسردگی از جمله اختلالات روانی شایعی هستند که باعث بروز خستگی می‌شوند.

افسردگی می‌تواند بیماری ناتوان کنندهای ‌باشد که حدود 15% تا 25% افراد مبتلا به سرطان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هنگامی‌که بیماران مبتلا به افسردگی می‌شوند (عدم علاقه، مشکلاتی در تمرکز حواس، خستگی روحی و جسمی و احساس ناامیدی)، خستگی ناشی از عوامل فیزیکی بدتر می‌شود و بیش‌تر از حد معمول – حتی پس از پایان عوامل فیزیکی – باقی می‌ماند.

اضطراب و استرس ناشی ‌از تشخیص سرطان همراه با تأثیر آن بر رفاه مالی، وضع فیزیکی، روحی و اجتماعی از جمله عوامل استرس عاطفی هستند.

اضطرابی که پس از تشخیص سرطان ایجاد می‌شود ممکن است تنها عامل بروز خستگی باشد (برای اطلاعات بیش‌تر به خلاصه‌های پی. دی. کیو. (P.D.Q) در مورد افسردگی و اضطراب مراجعه کنید)

عوامل مرتبط با توانایی ذهنی (Mental Ability Factors)

کاهش مدت زمان تمرکز و بروز مشکلاتی در درک و فکر معمولاً با خستگی مرتبط هستند. مشکلات مربوط به تمرکز حواس در طی درمان سرطان و دوران پس از آن رایج هستند.

تمرکز حواس با تشویق فرد به استراحت بیش‌تر می‌شود؛ برای رفع مشکلات مربوط به تمرکز حواس خواب لازم است ولی همیشه کافی نیست.

اختلالات خواب و غیر فعال بودن (Sleep Disorders and Inactivity)

خواب مختل شده، عادت‌های نامطلوب مرتبط با خواب، خواب کم‌تر در شب و خوابیدن زیاد در طی روز، و بالاخره نداشتن هیچگونه فعالیت در روز ممکن است در بروز خستگی سرطانی نقش داشته باشند. درمورد بیمارانی که روزها کم‌تر فعال‌اند و اغلب شب‌ها بیدار هستند سطح بالاتری از خستگی مرتبط با سرطان گزارش شده است.

داروها (Medications)

مصرف داروهایی غير از داروهای مربوط به شیمی‌درمانی هم در بروز خستگی نقش دارد. داروهای مخدری که برای تسکین دردهای سرطانی از آن استفاده می‌شود معممولاً ایجاد خواب‌آلودگی می‌کند و اثر آن بسته به افراد متفاوت است. انواع دیگری از داروها، از جمله داروهای ضد افسردگی 3 حلقه‌ای (Tricyclic Antidepressants) و آنتی هیستامین‌ها نیز خواب‌آلودگی ایجاد میکنند. استفاده از چندین دارو هم باعث ترکیب علائم خستگی مي‌شود.

ارزیابی (Assessment)

ارزیابی کم خونی

برای تعیین علت و بهترین درمان برای خستگی باید الگوی خستگی فرد تعیین و همۀ عوامل ایجاد خستگی مشخص شود؛ در این زمینه اين عوامل را باید در نظر گرفت:

• نوع خستگی از جمله چگونگی و زمان شروع آن، مدت ادامه و شدت آن و همچنین هرگونه عاملی که خستگی را بدتر یا بهتر می‌کند.
• نوع و درجۀ بیماری و علائم آن و نیز عوارض جانبی مرتبط با درمان
• سابقۀ درمان
• داروهایی که بیمار در حال حاضر مصرف می‌کند
• شیوۀ خواب یا استراحت و عادت‌های تمدد اعصاب
• عادت‌های غذا خوردن، اشتها، تغییر وزن
• تأثیر خستگی بر فعالیت‌های روزانه و شیوۀ زندگی
• مشخصات روانی از جمله برآورد میزان افسردگی
• معاینات فیزیکی کامل شامل بررسی شیوۀ راه رفتن، طرز ایستادن و حرکات مفصلی
• چگونگی پیروی بیمار از روش‌های درمان تجویز شده
• انواع فعالیت شغلی
• امکانات مالی
• عوامل دیگر( از جمله کم خونی، مشکلات تنفسی، کاهش قدرت عضلانی)

عوامل اصلی که در خستگی نقش دارند باید بررسی و در حد امکان درمان شوند. از جملة اين عوامل مؤثر می‌توان به کم خونی، افسردگی، اضطراب، درد، از دست دادن آب بدن، کمبودهای تغذیه‌ای، داروهای آرامش‌بخش و درمان‌هایی که گاه عوارض جانبی غیر قابل تحملی دارند اشاره کرد.

بیماران باید به مجرد احساس خستگی با پزشک خود صحبت كنند و در مورد خستگی مرتبط با عوامل اساسی و عوارض جانبی درمان کسب اطلاع کنند.

ارزیابی کم خونی (Anemia Evaluation)

کم خونی انواع متعددی دارد. ممکن است از سابقۀ پزشکی، معاینۀ فیزیکی و آزمایش خون برای تشخیص نوع و شدت کم خونی استفاده شود. در بیماران مبتلا به سرطان کم خونی علل متعددی دارد.

درمان (Treatment)

داروهای تحریک کنندۀ روانی

درمان کم خونی

ورزش

درمان رفتار شناختی

فعالیت و استراحت

آموزش بیماران

به دلیل اینکه عوامل خستگی خاص سرطان هنوز کاملاً مشخص نشده‌اند بیش‌تر درمان‌هایی که برای رفع خستگی در بیماران سرطانی به‌کار برده می‌شود برای معالجۀ علائم و زمینه‌سازی حمایت عاطفی هستند.

بعضی از درمان‌های مرتبط با علائم بیماری شامل تنظیم دوز داروهای مسکن درد، تزریق گلبول‌های‌‌های قرمز خون یا سازه‌های رشد و افزایش گلبول‌های خون، مکمل برنامة غذایی دارای آهن و ویتامین‌ها و داروهای ضد افسردگی و داروهای تحریک کنندۀ روانی(psychostimulants) هستند.

داروهای تحریک کنندۀ روانی (Psychostimulant Drugs)

با وجود اینکه در سرطان خستگی یکی از رایج‌ترین علائم است ولی هنوز داروهای کمی برای درمان آن وجود دارد. پزشک در این مورد دوز پایین داروهایی را تجويز مي‌كند که برای کمک به بیماران افسرده، بی‌توجه، خسته، بی علاقه، یا ضعیف به‌کار برده می‌شود.

این داروها (داروهای تحریک کنندۀ روانی) در بیمار احساس رفاه و سلامتی به‌وجود مي‌آورند، خستگی را کاهش داده اشتها را افزایش می‌دهند. این داروها اثرات آرامش‌بخشی مورفین را کاهش می‌دهند و سرعت اثر گذاری آنها زیاد است.

این داروها همچنین عامل بی‌خوابی، ایجاد حالت سر خوشی و بروز تغییراتی در خلق و خوی فرد هستند.

استفاده از دوز بالا یا استفادۀ طولانی مدت از آنها گاهی باعث از دست دادن اشتها، کابوس‌های شبانه، بی‌خوابی، حالت سر خوشی، حالت بدگمانی، و احتمالاً مشکلات قلبی می‌شود.

درمان کم خونی (Treatment for Anemia)

خستگی ناشی از کم خونی اغلب با تزریق گلبول‌های قرمز درمان می‌شود، تزریق از جمله درمان‌های مؤثر کم خونی است، ولی ممکن است عوارض جانبی نظیر عفونت، واکنش فوری به تزریق خون، بیماری پيوند علیه میزبان، و تغییر در سیستم ایمنی به‌وجود آیند.

گاه نیز درمان خستگی ناشی از کم خونی در بیماران تحت شیمی‌درمانی شامل استفاده از داروهایی نظیر ایپویتین آلفا است که باعث می‌شود مغز استخوان گلبول‌های قرمز بیش‌تری تولید کند. این نوع دارو ممکن است مدت زنده ماندن فرد را کاهش دهد یا موجب رشد سریع‌تر بعضی تومورها شود.

بیماران باید در مورد خطرات و فواید این گونه داروها با پزشک خود مشورت کنند.

ورزش (Exercise)

ورزش، از جمله برنامه‌های پیاده‌روی با سرعت آرام تا متوسط، به بیماران مبتلا به سرطان کمک می‌کند. بیمارانی که ورزش می‌کنند می‌توانند از انرژی فیزیکی بیش‌تر، اشتها، توانایی فعالیت، کیفیت زندگی و نگرش بهتر، احساس رفاه بیش‌تر، حس تعهد قویتر و توان بیش‌تری برای مقابله با سرطان و تحمل درمان آن برخوردار باشند.

یافته‌های بررسي‌هايي که روی بازماندگان سرطان پستان انجام شده است نشان می‌دهد بیماران اگر پس از درمان در ورزش‌های تفریحی نیمه‌آرام تا شدید شرکت کنند می‌توانند خستگی و درد را کاهش دهند و در فعالیت‌های روزانه‌شان عملکرد بهتری داشته باشند.

همچنین ورزش به بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته، حتی افرادی که تحت مراقبت‌های بیمارستانی قرار دارند، کمک مي‌کند و در صورتی‌که افراد خانواده هم بیمار را در برنامة درمان فیزیکی‌اش همراهی کنند فواید بیش‌تری خواهد داشت.

درمان رفتار شناختی (Cognitive Behavior Therapy)

درمان رفتار شناختی - سی.بی.تی.- (CBT) روشی است که درمانگران در درمان انواع مختلفی از اختلالات روانی، از جمله خستگی پس از درمان سرطان که دلیل جسماني ندارد، استفاده مي‌كنند.

هدف سی.بی.تی. تغییرآگاهي (شناخت) بیمار برای تغییر عملکرد (رفتار) اوست. اگر جلسات سی.بی.تی. با تمرکز بر عواملی از قبیل اين موارد باشد در کاهش خستگی بیمار پس از درمان سرطان مفیدتر خواهد بود:

• (فشار عصبي) ناشی از کنار آمدن با سرطان
• ترس ناشی از عود مجدد سرطان
• الگوهای فعالیت و خواب نامنظم
• فقدان حمایت اجتماعی

فعالیت و استراحت (Activity and rest)

هرگونه تغییری در روال زندگی موجب می‌شود که بدن به انرژی بیش‌تری نیاز داشته باشد. افراد مبتلا به سرطان باید اولویت‌هایی را در نظر بگیرند و برنامة زمانبندی معقولانه‌ای برای خود تنظیم کنند. كارشناسان بهداشت و درمان با ارائة اطلاعاتی در مورد استفاده از خدمات پشتیبانی برای فعالیت‌ها و مسئولیت‌های روزانه به بیماران کمک مي‌کنند.

هر گونه برنامة فعالیت و استراحت را می‌توان با هماهنگی با پزشک تنظیم کرد تا انرژی بیمار به بهترین نحو ممكن صرف شود. تمرین براي تغيير عادت‌هاي خوابیدن از قبیل دراز نکشیدن در ساعاتی غیر از ساعت خواب، چرت زدن کم‌تر از یک ساعت و نه بیش‌تر و کاهش سر و صدای مزاحم (رادیو و تلوزیون) هنگام خواب، خوابيدن را ساده‌تر و امکان انجام فعالیت‌های بیش‌تر در طی روز را فراهم می‌كند.

آموزش بیماران (Patient Education)

درمان خستگی مزمن در بیماران مبتلا به سرطان، به‌معنای پذيرش شرایط و يادگيري نحوة کنار آمدن با آن است. خستگی اين بیماران بعيد نيست به ناتوانی مزمني تبديل شود. با وجود اینکه خستگی اغلب یکی از عوارض جانبی موقت و پذیرفته شدة درمان است، ولی بعضی عوامل دیگر به ادامة خستگی كمك مي‌كنند.

چون خستگی يكي از رایج‌ترین عوارض در بيماراني است که به‌صورت سرپایی شیمی درمانی می‌شوند، باید روش‌های مهار این خستگی را به آنها داد.

به بیماران باید چنين آموزش‌هايي داد.

• تفاوت خستگی با افسردگی
• دلایل احتمالی پزشکی خستگی (كمبود مایعات در بدن، نداشتن تعادل الکترولیتی، مشکلات تنفسی، کم‌خونی)
• نظارت بر الگوی فعالیت و استراحت در طی روز و در طول زمان
• شرکت در فعالیت‌های احياي تمرکز حواس
• شناخت خستگی ناشي از عوارض جانبی نوع خاصی از درمان
• شرکت در برنامه‌های ورزشی واقع‌بینانه
• كشف فعالیت‌هایی که موجب خستگی می‌شود و يافتن راه‌هایی برای پرهيز از انجام این فعالیت‌ها یا تغییر آنها
• كشف تغییرات محیطی و كارهايي که به کاهش خستگی کمک مي‌کند
• اهمیت مصرف مایعات و غذای کافی
• درمان فیزیکی به رفع ضعف عصب یا عضلات کمك مي‌کند
• درمان تنفسی به رفع مشکلات تنفسی کمک مي‌کند
• برنامه‌ريزي جهت انجام فعالیت‌های روزانة مهم در طی ساعت‌هایی که کم‌تر خسته هستند و توقف فعالیت‌های کم اهمیتی که اضطراب‌زا هستند.
• يا تغيير آن با پرهیز از شرایط اضطراب‌زا
• نظارت بر مفید بودن درمان‌هایی که به رفع خستگی كمك مي‌كند.

ملاحظات پس از درمان (Posttreatment Considerations)

این بخش بیمارانی را در بر مي‌گيرد که حداقل6 ماه تحت درمان‌های مربوط سرطان قرار نگرفته‌اند. علل خستگی در بیمارانی که تحت درمان هستند با بیمارانی که درمان آنها تمام شده متفاوت است؛ همچنین درمان خستگی بیمارانی هم که دیگر تحت درمان سرطان نيستند متفاوت خواهد بود.

خستگی افرادی که درمان سرطان آنها پایان یافته و مشخص شده است که ديگر بیماری ندارند با خستگی افراد تحت درمان متفاوت است. خستگی به‌نحو قابل ملاحظه‌ای بر کیفیت زندگی بازماندگان سرطان تأثیر دارد. مطالعات نشان داده‌اند که خستگي بعضی از بیماران حتي تا 18 سال پس از پیوند مغز استخوان ادامه دارد و ميزان آن از متوسط تا شدید در نوسان است.

درمان‌های طولانی مدت مانند تاموکسیفن(Tamoxifen) نیز يكي از عوامل خستگی هستند.

کودکانی که به علت وجود تومورهای مغزی درمان شده و معالجه شده‌اند تا سال‌ها بعد هم در مدرسه عملکرد ضعیفی خواهند داشت.

پس از درمان مراقبت‌های طولانی مدت از بیماران سرطاني بهبود يافته اهمیت زیادی دارد. هنگام تشخیص علت خستگی در بازماندگان سرطان باید به علت‌هايي غير از علل فیزیکی توجه كرد.

کاهش افسردگی خستگی را کاهش نمی‌دهد

(Reducing Depression Does not Reduce fatigue)

بیماران سرطانی معمولاً هم خسته و هم افسرده می‌شوند. اين امر موجب شد كه پزشکان تصور کنند تسکین افسردگی خستگی را نیز کاهش مي‌دهد؛ ولی یک پژوهش تصادفی گسترده این نظريه را رد کرد و توجه پژوهشگران را به راه‌حل‌هاي ممکن دیگر برای مبارزه با خستگی ناشی از سرطان جلب کرد.

دکتر گری مارو، (پی.اچ.دی)، از دانشگاه رچستر نیویورک، که نتایج بررسي‌ها را در نشست سالانة انجمن سرطان شناسی کلینیکی امریکا در سانفرانسیسکو در 14 می ارائه کرد این‌طور می‌گوید که " خستگی برای حداقل 70% از بیماران سرطانی مشكل اساسي. "( اطلاعات نهایی پس از آن در 15 دسامبر 2003 در ژورنال سرطان شناسی کلینیکی منتشر شد). (چکیدة ژورنال را از این لینک مشاهده کنید)

برخلاف خستگی عادی، خستگی ناشی از سرطان با استراحت برطرف نشده معمولاً مانع از انجام اغلب فعالیت‌های روزانه می‌شود.

تحقیقات بر 738 بیمار شیمی درمانی، که خستگی را گزارش داده بودند، انجام شد برای آنها به‌صورت تصادفی دارو نما یا 20 میلی‌گرم پاکسیل – پاروگزتین (Paxil - Paroxetine)، که داروی رایج ضد افسردگی است، تجویز شد. پاکسیل جزء گروه انتخابي داروهايي است که به نام مهار کننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین شناخته(Selective Serotonin Re-uptake Inhibitors - SSRI) می‌شوند. پاکسیل با افزایش ميزان سروتنین(Serotonin) ، که نوعی مادة شیمیایی در مغز است، افسردگی را کم می‌کند.

پژوهشگران مي‌گويند اس.اس. آر.آی SSRI (Selective Serotonin Reuptake Inhibitor) به اين دليل خستگی را کاهش مي‌دهد كه مشاهدات زیست شناختی نشان داده‌اند که سروتنین در هر دو بیماری نقش داشته است.

مارو می‌گوید: " همة این موارد درست به نظر می‌رسیدند" و این‌طور به نظر مي‌آمد که این نظريه با همة مشاهدات و اغلب دانسته‌های ما سازگار است ولی نادرست بود."

نتایج بررسي‌ها نشان دادند با وجود اینکه افسردگی در بیماران استفاده كننده از پاکسیل مصرف‌كننده نسبت به افراد دارونما به‌طور قابل ملاحظه‌ای کم‌تر است ولی در سطح خستگی این دو گروه تفاوت اندكي وجود دارد.

مارو می‌گوید: «بعید به نظر می‌رسد سروتنین به‌عنوان عامل مشترکی در هر دو عارضة خستگی و افسردگی دخیل باشد» . او معتقد است که این مورد ارزش مطالعة بیش‌تر را ندارد.

از روش‌هاي دیگر مبارزه با سرطان در بیماران سرطانی يكي استفاده از دارویی به نام اِی.تی.پی. (ATP) است که در ابتدا برای رفع خستگی مرتبط با ایدز تولید شد و به‌صورت درون وریدی از آن استفاده كردند؛ داروی دیگر ریتالین(Ritalin) نام دارد و محرکي روانی است که برای درمان اختلال در تمرکز حواس كاربرد دارد.

مارو مي‌افزايد : «داروهایی نظیر پروکریت(Procrit) که از آن برای كمك به تولید بيش‌تر گلبول‌های قرمز خون استفاده می‌كنند برای بیمارانی هم که دچار کم خونی ناشی از شیمی‌درمانی هستند مفید است ولی کم خونی اغلب موارد در خستگی ناشي از سرطان دخیل نیست».

در پژوهش مربوط به پاکسیل، کم‌تر از 25 درصد بیماران تحت شیمی درمانی دچار کم‌خونی بودند.

پاتریشیا گانزا، پزشكي است که هنگام ارائة نتايج پژوهش در اِی.سی.او.ACO (Australia Certified Organic) در مورد آن صحبت کرد. می‌گوید: "با وجود اینکه پژوهش به وضوح نشان مي‌دهد که اس.اس.آر.آی. بر خستگی مرتبط با سرطان مؤثر نیست، یافته‌ها اطلاعات مفیدی را فراهم آورده‌اند و شواهدی ارائه می‌دهند که روشن می‌کند با وجودي كه اغلب موارد خستگی و افسردگی هر دو در بیماران سرطانی مشاهده می‌شوند ولی احتمالاً عامل به‌وجود آورندة آنها يكي نیست."

مارو می‌گوید:" اس.اس.آر.آی. SSRI (Selective Serotonin Reuptake Inhibitor) را یکی از امید بخش‌ترین عامل‌ها برای مبارزه با خستگی سرطان در نظر مي‌گيرند".بنابراین یافته‌های جدید تمرکز پژوهش را به دیگر عوامل معطوف مي‌کند. از جملة این عوامل که در حال حاضر در دست مطالعه است می‌توان به استروییدها، که در سندروم خستگی مزمن از آن استفاده مي‌كنند، اشاره کرد. عامل دیگر آنتی‌هیستامینی به نام لوراتادین است و در پژوهش‌هاي اولیة‌ گزارش شده به ای.سی.او امید بخش به نظر رسیده است.