استفاده از درمان فوتودینامیک برای سرطان (پرسش‌ها و پاسخ‌)

(Photodynamic Therapy for Cancer: Questions and Answers)

1. درمان فوتو دینامیک چیست؟

درمان فوتودینامیک ( PDT(Photodynamic Therapy نوعی از درمان است که در آن از دارویی به نام عامل حساس کننده به نور یا حساسیت زا به نور و نوع خاصی از نور استفاده می‌کنند. هنگامی که عامل‌های حساس کننده به نور در معرض طول موج خاصی از نور قرار می‌گیرند نوعی اکسیژن تولید می‌کنند که سلول‌های مجاور را از بین می‌برد . هر عامل حساس کننده به نور با طول موج خاصی فعال می‌شود . این طول موج تعیین کنندۀ فاصله‌ای است که نور در بدن منتشر می‌شود .

بنابراین، برای درمان نواحی مختلف بدن با روش فوتودینامیک از عامل‌های حساس کننده به نور و طول موج‌های خاصی استفاده می‌کنند.

2. چگونه از درمان فوتودینامیک در درمان سرطان استفاده می‌کنند؟

در مرحلۀ اول استفاده از درمان فوتودینامیک در درمان سرطان ، یک عامل حساس‌کننده به نور وارد جریان خون می‌شود. این عامل را سلول‌ها در سر تا سر بدن جذب می‌کنند ولی مدت باقی ماندن آن در سلول‌های سرطانی بیش‌تر از سلول‌های عادی است.

در حدود 24 تا 72 ساعت پس از تزریق که بخش زیادی از این عامل از سلول‌های عادی خارج شده است ولی در سلول‌های سرطانی وجود دارد، تومور در معرض نور قرار می‌گیرد. عامل حساس کننده به نوری که در تومور قرار دارد نور را جذب و نوعی از اکسیژن فعال تولید می‌کند که سلول‌های سرطانی مجاور را نابود می‌کند .

به نظر می‌رسد درمان فوتودینامیک علاوه بر اينكه سلول‌های سرطانی را در جا نابود مي‌كند، تومور‌ها را به دو شیوۀ دیگر کوچک می‌کند یا از بین می¬برد (1و2و3و4). از آنجا كه عامل حساس کننده به نور رگ‌های خونی در تومور را از بین مي‌برد، بنابراین از دریافت مواد غذایی مورد نیاز توسط سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، معمولاً درمان فوتودینامیک سیستم دفاعی بدن را برای حمله به سلول‌های تومور فعال مي‌کند.

نوری که برای این روش درمانی استفاده می‌شود ناشی از لیزر یا منابع دیگر نور است . می‌توان برای انتقال نور به نواحی داخلی بدن نور لیزر را از طریق کابل‌های فیبر نوری (رشته‌های نازکی که نور را منتقل می‌کنند) هدایت کرد .

مثلاً، می‌توان برای درمان سرطان در ریه‌ها یا مری یک کابل فیبر نوری را از طریق یک اندوسکوپ (لولۀ باریک و سبکی که برای مشاهدۀ بافت‌ها در داخل بدن استفاده می‌شود) به این اندام‌ها وارد کرد.

گاهي از بقیۀ منابع نور از جمله دیود‌های ساطع کننده نور (LED(Light-emitting diode برای درمان تومور‌های سطحی مانند سرطان پوست استفاده مي‌كنند. درمان فوتودینامیک معمولاً به‌صورت سرپایی انجام می‌شود . همچنین می‌توان از این روش به دفعات استفاده کرد و گاه همراه با روش‌های دیگر درمانی مانند جراحی، پرتو‌درمانی یا شیمی‌درمانی به کار گرفته شود .

3. در حال حاضر، چه نوعی از سرطان با استفاده از درمان فوتودینامیک درمان می‌شود؟

تا این زمان، سازمان غذا و دارو (FDA) عامل حساس‌کننده نوری به نام پورفیمر سدیم (porfimer sodium) یا فوتوفرین(Photofrin®) را برای استفاده در روش درمان فوتودینامیک جهت معالجه یا تسکین نشانه‌های سرطان مری و سرطان ریة غیرسلول ‌کوچک تأیید کرده است .

استفاده از پروفیمر سدیم برای بر طرف کردن علائم سرطان مری – هنگامی که سرطان مری را مسدود مي‌كند یا هنگامی که نمی‌توان سرطان را تنها با استفاده از لیزر درمانی به نحو رضایت‌بخشی معالجه کرد – تأیید شده است. همچنین از پروفیمر سدیم در درمان سرطان ریة سلول غیر‌کوچک - در بیمارانی که استفاده از شیوه‌های درمانی معمولی مناسب نیست و برای تسکین نشانه‌های بیماری در بیمارانی که در آنها سرطان ریه غیرسلول ‌کوچک منجر به مسدود شدن مسیر‌های هوا شده است- استفاده می‌کنند.

در سال 2003، سازمان غذا و دارو استفاده از پروفیمر سدیم را برای درمان ضایعات پیش سرطانی در بیماران مبتلا به مري بارِت (Barrett’s esophagus - شرایطی که منجر به سرطان مری می‌شود) تأیید کرد .

4. محدودیت‌های شیوۀ درمان فوتودینامیک چیست؟

نوری که برای فعال کردن اغلب حساس کننده‌های نور مورد نیاز است نمی‌تواند بیش‌تر از یک سوم (3/1) اینچ (یک سانتیمتر) داخل بافت شود. به همین دلیل، معمولاً از روش فوتودینامیک برای درمان تومور‌هایی که روی پوست، دقیقا زیر پوست یا روی پوشش اندام‌ها یا حفره‌های داخلی قرار دارند استفاده مي‌كنند .

علاوه بر این، اثر گذاری روش درمان فوتودینامیک در درمان تومور‌های بزرگ کم‌تر است زیرا نور نمی‌تواند خیلی زیاد داخل این تومور‌ها شود .

درمان فوتودینامیک درماني موضعی است و معمولاً نمی‌توان از آن برای درمان سرطانی که منتشر شده است (متاستاتیک) استفاده کرد.

5. آیا استفاده از درمان فوتودینامیک عوارض جانبی دارد؟

پروفیمر سدیم تا حدود شش هفته پس از درمان باعث حساس شدن پوست و چشم‌ها به نور می‌شود . به همین دلیل به بیماران توصیه مي‌كنند حداقل تا شش هفته از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید و نورهای داخلی با شدت روشنایی زیاد پرهیز کنند. عوامل حساس کننده به نور تمایل به تجمع در تومور‌ها دارند و نور فعال کننده به سمت تومور متمرکز می‌شود. در نتیجه، صدمه‌ای که به بافت‌های سالم وارد می‌شود در کم‌ترین حد است. با وجود این، درمان فوتودینامیک گاه منجر به سوختگی، تورم، درد و ایجاد زخم در بافت‌های سالم مجاور به تومور می‌شود.

بقیة عوارض جانبی روش فوتودینامیک به ناحیۀ تحت درمان بستگی دارد. این عوارض شامل سرفه، مشکل در بلعیدن، درد در ناحیۀ معده، تنفس دردناک یا تنگی نفس است که معمولاً موقتی هستند.

6. درمان فوتودینامیک چه آینده‌ای را در پیش رو دارد؟

محققان مشغول مطالعۀ راه‌هایی برای بهبود اثر بخشی درمان فوتودینامیک و گسترش استفاده از آن برای درمان سرطان‌های دیگر هستند. بررسی‌های بالینی (مطالعات تحقیقاتی) برای ارزیابی استفاده از روش فوتودینامیک جهت درمان سرطان‌های مغز، پوست، پروستات، دهانۀ رحم و حفرۀ صفاقی (فضایی در شکم که روده، معده و کبد در آن قرار دارند) در دست انجام است.

پژوهش دیگری در جهت ایجاد عامل‌های حساس کننده به نور که قوی‌تر باشند ، و بتوانند دقیق‌تر سلول‌های سرطانی را هدف بگیرند و با نوری فعال شوند که بتواند به بافت نفوذ کند و تومور‌های عمیق و بزرگ را درمان کند ، در حال انجام است. علاوه بر این، پژوهشگران در حال بررسی روش‌هایی در جهت بهبود تجهیزات و شیوۀ انتقال نور فعال کننده هستند .