اختلال اضطراب

 اضطراب، واکنشی طبیعی به سرطان است، اما ممکن است بر کیفیت زندگی بیمار و توانایی وی در پی‌گیری و به پایان رساندن روند درمان تأثیر بگذارد. در این مقاله موجز، دلایل ایجاد اضطراب در مبتلایان به سرطان و درمان آن توضیح داده شده است. در این مقاله اضطرابی که گاه پس از تکمیل روند درمان سرطان به‌وجود مي‌آید نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

مرورکلی

Overview

اضطراب، واکنشی طبیعی به سرطان است؛ احتمال دارد بيمار هنگام انجام آزمایش‌هاي غربالگری، انتظار برای دریافت نتایج آزمایش‌ها، دریافت برگة تشخیص سرطان، در حین روند درمان سرطان یا پیش‌بینی عود سرطان دچار اضطراب شود و اين اضطراب مي‌تواند موجب افزایش احساس درد، اختلالات خواب، حالت تهوع و استفراغ و اختلال در کیفیت زندگی بیمار و خانوادة وی شود. اگر اضطراب شدید درمان نشود، احتمالاً باعث کوتاه شدن عمر بیمار مي‌شود.

احساس اضطراب در مبتلايان به سرطان در زمان و موقعیت‌های مختلف متفاوت است. ممکن است بیمار با گسترش سرطان یا تشديد درمان بیش‌تر مضطرب شود و میزان اضطراب هم در بیماران مختلف متفاوت است. اغلب بیماران با آگاهي بیش‌تر دربارة سرطان خود و نوع درمانی که بر روي آنها انجام مي‌شود، اضطرابشان کاهش مي‌يابد. برای برخی از بیماران، به‌خصوص آنها که پیش از تشخیص سرطان دچار اضطراب شدید بوده‌اند، احساس اضطراب ممکن است آنچنان طاقت‌فرسا باشد، که در درمان اخلال ایجاد کند. بیمارانی که پیش از تشخیص سرطان تجربة اضطراب شدید را نداشته‌اند، اغلب دچار اختلالات اضطرابی مربوط به سرطان نخواهند شد.

اضطراب شدید در هنگام درمان سرطان، بیش‌تر در بیمارانی بروز مي‌كند که سابقة اختلالات اضطرابی یا تجربة اضطراب در زمان تشخیص سرطان را داشته‌اند. بیمارانی که دارای افراد خانواده يا دوستان اندك، درد شدید، معلولیت، سرطان بدون پاسخ به درمان و یا سابقة آسیب دیدگی شدید جسمی یا عاطفی هستند نیز ممکن است دچار اضطراب شوند. گسترش (متاستاز) سرطان به دستگاه عصبی مرکزی و همچنين تومورهای ریوی هم مي‌توانند باعث ایجاد مشکلات جسمي منجربه اضطراب شوند؛ به‌علاوه بسیاری از داروها و درمان‌های سرطان نيز موجب تشديد احساس اضطراب مي‌شوند.

برخلاف تصور بسیاری از افراد، دلیل اضطراب بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته ترس از مرگ نیست، بلکه بیش‌تر به‌خاطر ترس از درد غیرقابل تحمل، تنها ماندن و یا سربار دیگران بودن است. بسیاری از دیگر عوامل اضطراب را مي‌توان با روش‌های درمانی برطرف (درمان) کرد.

علل بروز

 Description and Cause

اختلال سازگاری.

اختلال هراسی.

ترس بيمارگونه (فوببیا).

اختلال وسواسی جبری.

اختلال استرس‌زای پس از آسیب.

اختلال اضطرابی فراگیر.

اختلال اضطرابی ناشی از دیگر شرایط عمومی پزشکی.

ممکن است برخی افراد به دلایلی غیر از سرطان تجربة اضطراب شدید را، داشته باشند. چنین شرایط پراضطرابی گاه به دلیل تشخیص سرطان عود مي‌کند و یا تشدید مي‌شود. غالب اوقات بیماران دچار وحشت بیش از حد مي‌شوند و نمي‌توانند اطلاعاتی را که توسط بهدارانشان به آنها داده مي‌شود به درستی درک کنند و یا توانایی به پایان رساندن روند درمان خود را از دست مي‌دهند. پزشک مي‌تواند به‌منظور برنامه‌ریزی درمان، برای بیماری كه دچار عارضة اضطراب است، سؤالات زیر را از وی بپرسد:

• آیا پس از تشخیص سرطان، یا درمان آن، هیچ‌یک از نشانه‌های زیر را مشاهده كرده‌ايد؟ چه زمانی این نشانه‌ها بروز مي‌كنند (چند روز پیش یا پس از درمان، آیا فقط شب‌هاست یا اینکه زمان مشخصی ندارند؟) و چه مدت ادامه مي‌يابند؟
• آیا دچار لرز، دلشوره یا تشویش مي‌شوید؟
• آیا احساس تنش، ترس یا نگرانی مي‌کنید؟
• آیا پیش آمده است که از برخی مکان‌ها یا فعالیت‌ها به دلیل ترس اجتناب كنيد؟
• آیا پیش آمده است که دچار تپش قلب شوید یا قلبتان با سرعت غیرعادی بتپد؟
• آیا هنگامی‌که عصبی هستید، نمی‌توانید نفستان را حبس کنید؟
• آیا تعرق یا لرز بدون دلیل داشته‌اید؟
• آیا پیش آمده است شکمتان به شدت منقبض شود؟
• آیا پیش آمده است بغض گلویتان را بفشارد؟
• آیا احساس ضربان مي‌كنيد؟
• آیا به دلیل اینکه مي‌ترسید در خواب بمیرید، از بستن چشمانتان در شب واهمه دارید؟
• آیا چند هفته پیش از آزمایش تشخیصی و یا اعلام نتایج آن، نگران این مسائل هستید؟
• آیا دچار وحشت آنی دیوانگی یا از دست دادن کنترل خود شده‌اید؟
• آیا دچار وحشت آنی از مرگ شده‌اید؟
• آیا اغلب نگران این مسئله هستید که دردتان دوباره کی شروع مي‌شود و شدت آن چقدر زیادتر مي‌شود؟
• آیا نگران این مسئله هستید که آیا دُز بعدی داروی مسکنتان را به موقع دریافت خواهید کرد یا خیر؟
• آیا به دلیل ترس از شدت یافتن درد به‌خاطر ایستادن و راه رفتن، بیش از آنچه لازم است در تخت خواب مي‌مانید؟
• آیا این اواخر دچار گیجی یا سردرگمی شده‌اید؟

اختلالات اضطرابی شامل اختلال سازگاری، اختلال هراسي، ترس‌هاي بيمارگونه، اختلال وسواسی جبری، اختلال استرس‌زای پس از آسیب، اختلال اضطرابی فراگیر و اختلال اضطراب ناشی از دیگر شرایط عمومی پزشکی مي‌شوند. هر یک از این اختلالات در زیر مورد بحث قرار گرفته‌اند.

اختلال سازگاری( Adjustment Disorder )

اختلال سازگاری عبارت است از بروز رفتارها یا خلق‌وخويي در بيمار پس از تشخیص سرطان، که بسیار شدیدتر از آن چيزي است که از وی انتظار مي‌رود. نشانه‌های این اختلال عبارتند از: عصبی بودن شدید، نگرانی، دلشوره و ناتوانی از حضور در سر کار، مدرسه و یا بودن در کنار دیگران. اختلال سازگاری در بیماران مبتلا به سرطان، بیش‌تر در دوره‌های بحرانی بیماری روی مي‌دهد. این دوره‌ها شامل آزمایش‌های تشخیصی، اطلاع از تشخیص سرطان و اطلاع از عود بیماری است. بسیاری از مبتلایان به سرطان مي‌توانند ظرف چند روز و به روش‌های مختلفی اختلال سازگاری را پشت سر بگذارند، از جملة این روش‌ها مي‌توان به صحبت‌های اطمینان‌بخش مراقبين، انجام تمرینات تمدد اعصاب، مصرف دارو و شرکت در برنامه‌های مخصوص حمایتی و آموزشی اشاره كرد.

اختلال هراس( Panic Disorder)

بیماران مبتلا به اختلال هراس، دچار اضطراب بیش از حد هستند. این بیماران اغلب دچار تنگی نفس، سبكي سر، ضربان سریع قلب، لرز، تعریق بیش از حد، حالت تهوع، احساس خارش و سوزش یا ترس از «دیوانه شدن» مي‌شوند. حمله‌های ناشی از این اختلال معمولاً برای چند دقیقه ادامه مي‌يابد و مي‌توان آنها را با دارو برطرف (درمان) كرد. نشانه‌های اختلال هراس بسیار شبیه به دیگر بیماری‌هاست.

ترس‌هاي بيمارگونه ( Phobias)

فوبیا، عبارت است از ترس یا اجتناب مدام از یک موقعیت یا شئ خاص. مبتلایان به فوبیا معمولاً دچار اضطراب شدید هستند و از قرار گرفتن در موقعیت‌هایی که باعث هراسشان مي‌شود، اجتناب مي‌کنند. مبتلایان به سرطان ممکن است از آمپول بترسند، همچنین از محیط‌های کوچک نیز هراس داشته باشند و از انجام آزمایش‌هايي که باید در محیط‌های محدود و بسته انجام شود – مانند تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (Magnetic Resonance Imaging-MRT)- سر باز زنند.

اختلال وسواسی جبری ( Obsessive-Compulsive Disorder)

فرد مبتلا به اختلال وسواسی جبری دچار افکار، ایده‌ها یا تصورات (وسواسی) دائمي هستند که باید مستمراً آنها را عملی کنند (جبر وسواسي)؛ معمولاً بیماران مبتلا به اختلال وسواسي جبري چون افکار و رفتارشان آنها را به‌گونه‌ای درگیر مي‌کند که نمی‌توانند عملکردی طبیعی داشته باشند، قادر به اتمام روند درمان سرطان نيستند. اختلال وسواسی جبری را مي‌توان با دارو و روان درمانی، معالجه كرد. اختلال وسواسی جبری در بیمارانی که پیش از تشخیص سرطان دچار این اختلال نبوده‌اند، به‌ندرت بروز مي‌كند.

اختلال استرس‌زای پس از آسیب(Post-Traumatic Stress Disorder)

معمولاً تشخیص سرطان در فردی که قبلاً تجربة حادثه‌ای مهلک را داشته است، باعث مي‌شود مجدداً آن آسیب را در ذهن مجسم کند و از آن رنج ببرد. بيماران سرطانی که پیش از ابتلا به سرطان دچار اختلال تنش‌زاي پس از آسیب بوده‌اند، اغلب پیش از عمل جراحی، شیمی‌درمانی، فرایندهای پزشکی دردناک یا تعویض بانداژ دچار اضطراب شدید مي‌شوند. اختلال استرس‌زای پس از آسیب را مي‌توان با روان‌درمانی برطرف كرد.

اختلال اضطرابی فراگیر(‌Generalized Anxiety Disorder)

بیماران مبتلا به اختلال اضطرابی فراگیر غالباً دچار اضطراب شدید و دائم یا نگرانی بی‌دلیل مي‌شوند؛ به‌عنوان مثال، بیمارانی که تمام افراد خانواده و دوستانشان از آنها مراقبت مي‌کنند، باز هم از اینکه کسی از آنها مراقبت نکند و به فکرشان نباشد نگرانند. و يا با وجود داشتن منابع مالی کافی و بیمه، از ناتواني در پرداخت هزینة درمان خود مي‌ترسند. اختلال اضطرابی فراگیر پس از افسردگی شدید بیمار روی مي‌دهد. فرد مبتلا به اين اختلال معمولاً احساس کج‌خلقی یا درماندگی مي‌كند، انقباض عضلانی، تنگی نفس، تپش قلب، تعرق و سبكي سر دارد و به‌سرعت دچار خستگی مفرط مي‌شود.

اختلال اضطرابی ناشی از دیگر شرایط عمومی پزشکی

(Anxiety Disorder Caused by Other General Medical Conditions)

مبتلایان به سرطان گاه دچار اضطراب ناشی از دیگر شرایط عمومی پزشکی هم مي‌شوند. بیمارانی که دچار درد شدید هستند، احساس اضطراب مي‌کنند كه این اضطراب به نوبة خود درد را افزایش مي‌دهد. بروز ناگهانی اضطراب شدید مي‌تواند نشانة وجود عفونت، ذات‌الریه (Pneumonia) یا بر هم خوردن تعادل شیمیایی بدن باشد؛ این امر معمولاً پیش از سکتة قلبی یا بر اثر ایجاد لختة خون در ریه، به همراه درد در قفسة سینه، یا مشکلات تنفسی بروز مي‌کند. افت میزان اکسیژنی که باید توسط خون به بدن برسد نیز موجب این مي‌شود که بیمار احساس تنگی نفس یا خفگی كرده ایجاد اضطراب كند.

اضطراب مي‌تواند از عوارض جانبی مستقیم با غیرمستقیم دارو نیز باشد؛ برخی از داروها موجب اضطراب مي‌شوند و بعضي دیگر ممکن است ایجاد بی‌قراری، آشفتگی، افسردگی، افکار منجر به خودکشی، تحریک‌پذیری یا لرز بکنند.

برخی از انواع خاص تومور، مي‌توانند با برهم زدن تعادل شیمیایی بدن یا ایجاد تنگی نفس، موجب ایجاد اضطراب و یا بروز نشانه‌هایی شوند که شبیه به علائم اضطراب و وحشت‌زدگی باشد.

برای اطلاعات بیش‌تر به مقالات زیر مراجعه كنيد:

سازگاری طبیعی و اختلال در سازگاری.

اختلال استرس‌زای پس از آسیب.

• درمان( Treatment)

تفكيك ترس‌های طبیعی مربوط به سرطان از ترس‌های شدید غیرعادی، که مي‌توان آنها را در ردة اختلالات اضطرابی جای داد، اغلب دشوار است. درمان این ترس‌ها به این امر بستگی دارد که اضطراب، زندگی روزمرة بیمار را به چه شکل تحت تأثیر قرار مي‌دهد. معمولاً اضطرابی را که به دلیل درد یا دیگر شرایط جسمي به‌وجود مي‌آید با درمان منشاء ایجاد آن، مهار مي‌کنند.

درمان اضطراب با دادن اطلاعات کافی و لازم به بیمار و حمایت مناسب از وی شروع مي‌شود. به‌کارگيري راهبردهای سازگاري، مانند اینکه بیمار با این ديد به ماجرا نگاه کند که سرطان مشکلی قابل حل است؛ كسب اطلاعات کافی و لازم براي درک کامل بیماری و گزینه‌های درمانی آن و استفاده از منابع در دسترس و سیستم‌های حمایتی، مي‌تواند در جهت رهایی از اضطراب مفید باشد. بیماران مي‌توانند از دیگر درمان‌هاي اضطراب نیز استفاده كنند، از جمله: روان‌درمانی، گروه درمانی، خانواده درمانی، شرکت در گروه‌های خودیاری، هیپنوتیزم، و روش‌های تمدد اعصاب مانند تصور هدایت شده (Guided imagery)، نوعي تمرکز کانونی بر تصورات روانی که به رفع و مهار اضطراب کمک مي‌کند، یا بازخورد زیستی (Biofeedback) روشی كه برای آشکار شدن زودهنگام نشانه‌های اضطراب، جهت آماده شدن برای مقابله با آن استفاده مي‌شود. از دارو نیز، به همراه این روش‌ها و یا به‌تنهایی، برای رفع يا كاهش اضطراب استفاده مي‌شود. بیماران نباید به دلیل ترس از اعتیاد، از مصرف داروهای ضد اضطراب خودداری كنند؛ داروهایی که پزشک برای رفع نشانه‌های اضطراب مصرف آن را تجویز مي‌کند، به اندازة کافی بوده میزان آن با کاهش نشانه‌های اضطراب به‌تدريج کم‌تر خواهد شد.

بررسی‌ها نشان داده که داروهای ضدافسردگی در درمان اختلالات اضطرابی مؤثرند؛ با این‌حال، کودکان و نوجوانانی که با داروهای ضدافسردگی تحت درمان هستند، بیش‌تر در معرض خطر افکار و رفتارهای منجر به خودکشی هستند. برای به‌دست آوردن اطلاعات بیش‌تر در اين‌باره، به خلاصة مربوط به افسردگی بخش درمان مراجعه كنيد.

ملاحظات پس از درمان ( Post-treatment Considerations)

احتمال دارد پس از پایان درمان، افراد نجات یافته از سرطان با گونه‌های جدیدی از اضطراب روبرو شوند، این قبيل افراد به دلیل سؤالات همکاران یا دیگران دربارة سرطان، یا روبرو شدن با مشکلات مربوط به بیمه درماني خود دچار اضطراب مي‌شوند. ترس این افراد معمولاً از عواقب آزمایش‌هاي پس از درمان و آزمایش‌هاي تشخیصی، یا عود سرطان است. افرادی که از سرطان نجات یافته‌اند، به دلايلي از قبيل دگرگونی تصور از خود، اختلال در عملکرد جنسی، مسائل مربوط به باروری یا اختلال استرس‌زای پس از آسیب، دچار اضطراب مي‌شوند. برنامه‌های ويژة پس از درمان (Survivorship)، گروه‌های حمایتی، مشاوره و دیگر مراجع، به‌منظور سازگاری مجدد بیماران با زندگی پس از درمان سرطان، در دسترس‌اند.

برای به‌دست آوردن اطلاعات بیش‌تر مي‌توانید به مقالات که در زیر آمده‌اند مراجعه كنيد:

• آسیب.
• مسائل مربوط به تمایلات جنسی و باروری.