نشانگرهای تومور (پرسش‌ و پاسخ‌)

Tumor Markers: Questions and Answers

نکته‌های کلیدی

1. نشانگرهای تومور چیستند؟

نشانگرهای تومور موادی هستند که سلول‌های توموری یا سایر سلول‌های بدن، در پاسخ به سرطان یا شرایط خاص خوش‌خیم (غیرسرطانی)، تولید کرده‌اند. این مواد را می‌توان در خون، در ادرار، در بافت توموری یا در سایر بافت‌ها یافت. نشانگرهای تومور متفاوتی در انواع مختلف سرطان یافت شده‌اند و سطوح نشانگرهای تومور مشابه می‌تواند در بیش از یک نوع سرطان تغییر کند. افزون بر آن، سطوح نشانگرهای تومور در همة افراد سرطانی تغییر نمی‌کند، به ویژه، اگر سرطان در مرحلة اولیه باشد. برخی از سطوح نشانگرهای تومور در بیمارانی با شرایط غیرسرطانی نیز، تغییر مي‌کند.

تاکنون، محققان تعداد فراواني از مواد را شناسایی کرده‌اند که به‌نظر می‌رسد در زمان وجود برخی انواع سرطان، به‌صورت غیرطبیعی بالا مي‌روند. برخی از این مواد، در شرایط و بیماری‌های دیگری هم یافت می‌شوند. دانشمندان برای همۀ انواع سرطان، نشانگر پیدا نکرده‌اند.

2. نشانگرهای خطر چیستند؟

برخی از افراد به‌علت تغییر در ژن‌های معینی، که به موتاسیون یا جهش معروف است، قابلیت بیش‌تری در پیشرفت انواع معینی از سرطان دارند. به وجود چنین تغییری گاهاً نشانگر خطر گفته مي‌شود. آزمایش‌ها برای نشانگرهای خطر، به پزشک کمک می‌کند تا قابلیت امكان به‌وجود آمدن يك سرطان معين را در برخي از افراد پيش‌بيني كند. نشانگرهای خطر نشان می‌دهند که احتمال بروز سرطان بيش‌تر است، در حالی‌که نشانگرهای تومور امكان وجود سرطان است.

3. نشانگرهای تومور چگونه در مراقبت (monitoring) سرطان به‌کار می‌روند؟

نشانگرهای تومور در تعیین، تشخیص و درمان برخی انواع سرطان به‌کار می‌روند. اگرچه سطح غيرطبيعي يك نشانگر تومور ممكن است دلالت به‌وجود يك سرطان كند، اما معمولاً، به‌تنهایی برای تشخیص سرطان کافی نیست. بنابراین، معمولاً تشخیص سرطان، اندازه‌گیری نشانگرهای تومور، همراه با سایر آزمایش‌ها، مانند نمونه‌برداری از بافت، انجام می‌شود.

سطوح تومورمارکرها (نشانگرها) معمولاً پيش از درمان اندازه‌گیری مي‌شوند تا به طراحي يك درمان مناسب به پزشک کمک کند. در برخی انواع سرطان، سطوح تومورمارکرها (نشانگرها) نشان‌دهندۀ مرحله (پيشرفت) بیماری است.

گاه از سطوح نشانگرهای تومور همچنین، برای بررسی ميزان پاسخ‌دهی بیمار به درمان استفاده می‌کنند. کاهش یا بازگشت به سطح نرمال نشان می‌دهد که سرطان به درمان پاسخ داده است، در حالی‌که افزایش نشان‌دهندۀ عدم پاسخ سرطان به درمان است. بعد از اتمام درمان، سطوح نشانگرهای تومور ممكن است برای بررسی عود سرطان (سرطانی که بازگشته) استفاده می‌شود.

4. نشانگرهای تومور چگونه و چه زمانی اندازه‌گیری می‌شوند؟

پزشك نمونه خون ادرار يا بافت را براي بررسي نشانگرهاي تومور به آزمايشگاه مي‌فرستد. آزمايشگاه از روش‌های مختلف برای ارزیابی سطح نشانگر تومور استفاده می‌شود.

اگر از نشانگرهای تومور برای تعیین ميزان موفقيت درمان یا عود بیماری استفاده شود، سطوح نشانگر تومور، اغلب در تمام دوره‌ای از زمان، برای بررسي افزایش یا کاهش، اندازه‌گیری می‌شود. معمولاً، این اندازه‌گیری‌های سلسله‌ای و پشت سرهم، نسبت به اندازه‌گیری واحد، پرمعناتر هستند. سطوح نشانگر تومور در هنگام تشخیص، قبل، و بعد و در طول درمان کنترل مي‌شود و سپس، دوره براي بررسي عود بيماري به‌كار مي‌رود.

5. آیا رهنمودهایی برای استفاده از نشانگرهای تومور دارد؟

خیر، انستيتوي ملي سرطان چنین رهنمودهایی ندارد اما برخی سازمان‌ها این رهنمودها را برای بعضی از انواع سرطان ارائه کرده‌اند. انجمن انکلوژی بالینی (ASCO)، سازمانی غیرانتفاعی است که بیش از 25000 کارشناس سرطان در سرتاسر جهان رهنمود عملی بالینی با تنوعی از موضوعات، شامل نشانگرهای تومور برای سرطان پستان و سرطان رودۀ بزرگ، دارد.

انستيتوي ملي سرطان که سازمانی غیرانتفاعی است، شبکه‌ای از مراکز تحقیقاتی سرطان است. ncii رهنمودهایی را برای بیماران فراهم می‌کند که شامل اطلاعات نشانگرهای تومور ويژة چندین نوع از سرطان است. رهنمودهایی برای بیمار، بر پايگاه NCCN در www.ncii.ir اینترنت وجود دارد.

آکادمی ملی بیوشیمی بالینی (NACB) سازمانی حرفه‌ای است که به پیشرفت علوم و روش‌های آزمایشگاهی بالینی، از طریق تحقیق، آموزش و پیشرفت حرفه‌ای، اختصاص یافته است. آکادمی رهنمودهای عملی، توصیه‌هایی برای استفاده از تومور مارکرها (نشانگرها) در کلینیک، منتشر کرده‌ است که بر استفادۀ مناسب از نشانگرهای توموری سرطان‌های خاص متمرکز شده ‌است.

6. آیا از نشانگرهای تومور می‌توان به‌جای غربالگری سرطان استفاده کرد؟

غربالگری برای تشخيص زودتر يك سرطان، پیش از بروز هرگونه علامت، به‌كار مي‌رود. برای اینکه پژوهش غربالگری مفید باشد، باید حساسیت و اختصاصی بودن بالایی داشته باشد. منظور از حساسیت، توانایی پژوهش در شناسایی افراد بیمار است. اختصاصی بودن، به توانایی پژوهش در شناسایی افراد غیر بیمار اشاره دارد. بيش‌تر نشانگرهای تومور، يا به‌قدر کافی حساس نیستند و یا به اندازه كافي اختصاصی که در غربالگری سرطان استفاده شوند.

حتی آزمایش‌هایی که به‌طور معمول استفاده می‌شوند، کاملاً حساس یا اختصاصی نيستند. مثلاً، آنتی‌ژن ویژۀ پروستات (PSA)، اغلب، در غربالگری مردان مبتلا به سرطان پروستات به‌کار می‌رود؛ اما هنوز اثبات نشده كه بيماريابي سريع‌تر افراد مبتلا باعث افزايش طول عمر مي‌شود سطوح افزایش‌یافتۀ PSA بعید نیست ناشی از سرطان پروستات یا شرایط خوش‌خیم باشد و اکثر مردان با سطوح افزایش‌ یافتۀ PSA، به سرطان پروستات مبتلا نیستند.

افزون بر آن، هنوز مشخص نیست که آیا فواید غربالگری از طریق PSA مهم‌تر و ارجح‌تر از خطرهای آزمون‌های تشخیصی برای پیگیری و درمان‌های سرطان باشد.

CA 125، نشانگر تومور دیگری است که گاهی جهت غربالگري زنانی استفاده می‌شود که خطر بالایی برای ابتلا به سرطان تخمدان دارند. دانشمندان در حال مطالعه این موضوع هستند تا بفهمند که آیا اندازه‌گیری CA 125 همراه با آزمون‌ها و آزمایش‌های دیگر، برای یافتن سرطان تخمدان، قبل از بروز و پیشرفت علائم، مفید است يا نه. تاکنون، اندازه‌گیری CA 125 به‌قدر کافی حساس یا اختصاصی نبوده است تا برای غربالگري همۀ زنان در معرض ابتلا به سرطان تخمدان به‌کار رود. CA 125 به‌طور عمده، برای نشان دادن پاسخ به درمان و بررسي عود بیماری در زنان مبتلا به سرطان تخمدان به‌کار می‌رود.

7. در این زمینه چه تحقیقی انجام شده‌است؟

دانشمندان به مطالعۀ نشانگرهای تومور و نقش احتمالی آنها در تعیین و تشخیص اولیۀ سرطان ادامه انستيتوي ملي سرطان اخیراً، در حال انجام پژوهش غربالگری سرطان پروستات، ریه، رودۀ بزرگ و تخمدان یا پژوهش PLCO است تا تعیین کند که آیا برخی از پژوهش‌های غربالگری خاص، مرگ‌ومیر این سرطان‌ها را کاهش می‌دهند يا خير. به همراه ابزارهاي ديگر غربالگری، محققان PLCO در حال مطالعة استفاده از PSA، برای غربالگري سرطان پروستات و CA 125، برای غربالگري سرطان تخمدان، هستند. انتظار می‌رود که نتایج نهایی این مطالعۀ در چند سال آینده ارائه شود.

آن دسته از محققان سرطان که به پژوهش دربارۀ پروتئومیکس می‌پردازند (مطالعۀ شکل، عملکرد و الگوهای بیان پروتئین) به توسعۀ بهتر غربالگری سرطان و گزینه‌های درمانی امیدوارند. فناوری پروتئومیکس برای یافتن پروتئین‌هایی به‌کار می‌رود که به‌عنوان نشانگرهای بیماری در مرحلۀ اولیۀ آن یا برای پیش‌بینی تأثیر درمان یا احتمال عود بیماری بعد از خاتمۀ درمان، استفاده می‌شوند. اطلاعات بيش‌تر در مورد پروتئومیکس را می‌توان در پروتئومیکس و سرطان یافت: خلاصه گزارشی که در سایت اینترنتی www.ncii.ir موجود است.

دانشمندان، همچنین، در حال ارزیابی الگوهای بیان ژن (مرحله‌ای که آنچه در ژن است، به پروتئین ترجمه می‌شود) برای توانایی آنها در پیش‌بینی تشخیص بیماران (نتایج احتمالی یا دورۀ بیماری) یا پاسخ به درمان هستند. شبکۀ تحقیقی تشخیص اولیه اطلاعات موجود در ژن به‌صورت پروتئين در مي‌آيد.

پایگاه علمی، پزشکی و آموزشی مؤسسه تحقیقات، آموزش و پیشگیری سرطان (www.ncii.ir) حاوی خلاصه اطلاعات مربوط به سرطان است که می‌توانید به آن مراجعه کنید.

سرطان پروستات در مراحل اولیه

یک خلاصة گزارش است که عوامل خطرزای سرطان پروستات و علائم و گزینه‌های درمان برای بیماری موضعی شده را توصیف می‌کند. در آن از پژوهش‌های غربالگری موجود بحث شده است. خلاصه گزارش 5.23 مرکز ملی سرطان.

گزینه‌های درمان مردان مبتلا به سرطان پروستات مرحله در مراحل اولیه

این جزوه، انتخاب‌های درمانی موجود برای مردان مبتلا به ‌مرحلۀ اولیۀ ‌سرطان ‌پروستات ‌را ‌توصیف ‌می‌کند.

سرطان‌های پروستاتی که در مرحلۀ نظارت (Monitoring) کم‌خطر تشخیص داده شوند، نیاز به درمان ندارند

محققان هفتۀ گذشته در اولین سمپوزیوم سرطان‌های دستگاه تناسلی حمایت‌شده از سوی انجمن سرطان‌شناسی بالینی (ASCO) و گروه‌های دیگر، عنوان کردند: اکثریت عمدۀ مردان مسنی که به سرطان پروستات موضعی شده مبتلا هستند، در ابتدای پیشرفت درمان، به دلایلی غیر از سرطان پروستات، می‌میرند.

اورولوژیست‌ها، اغلب، استفاده از هورمون‌درمانی را برای سرطان پروستات تجویز می‌کنند

طبق گزارشی در شمارة 21 ژوئن 2006، از نشریۀ مرکز ملی سرطان، انتخاب اورولوژیست برای یک بیمار مبتلا به سرطان پروستات، ممکن است در تعیین دریافت هورمون‌درمانی، نسبت به عوامل دیگری چون سن بیمار یا نوع تومور، اهمیت بیش‌تری داشته باشد.

مطالعۀ پیامدهای سرطان پروستات: خلاصه گزارش

مطالعۀ پیامدهای سرطان پروستات در سال 1994، را محققان پايگاه انستيتوي ملي سرطان (www.ncii.ir) آغاز کردند تا تأثیر درمان‌های سرطان پروستات در مراحل اولیه بر کیفیت زندگی بیماران بررسی شود.

درمان از طریق مهارکننده‌های رگ سازی

یک خلاصه گزارش است که روند منع خون‌رسانی به تومور را توصیف می‌کند. این خلاصه گزارش سرطان‌هایی را که این روش در مورد آنها آزمایش شده، فهرست کرده است.

درمان‌های بیولوژیک (زیستی) سرطان: پرسش‌‌ها و پاسخ‌‌ها

یک خلاصه گزارش است که یک دیدگاه کلی از نحوۀ عملکرد سیستم دفاعی فراهم می‌کند و اعمال درمان‌های بیولوژیک را توصیف می‌کند.

درمان بیولوژیک (زیستی)

یک معرفی دربارۀ درمان بیولوژیک است برای کمک به آماده‌سازی بیمار جهت دریافت آن به‌عنوان سرطان پروستات یا مدیریت عوارض جانبی.

جراحی سرمایشی در درمان سرطان: پرسش‌‌ها و پاسخ‌‌ها

یک خلاصه گزارش است که جراحی از طریق سرمادهی را توصیف می‌کند؛ فن‌آوری که از سرمادهی فوق‌العاده بالا در درمان تومورها استفاده می‌کند. این خلاصه گزارش، خطرها، فواید و عوارض جانبی جراحی از طریق سرما را فهرست کرده ‌است.

پرتودرمانی سرطان: پرسش‌‌ها و پاسخ‌‌ها

یک خلاصه گزارش است که انواع متفاوت پرتودرمانی را شرح می‌دهد و پیشرفت‌هایی علمی را به بحث می‌گذارد که کارآیی این درمان را ارتقاء می‌دهند.

سرطان متاستاتیک

یک خلاصه گزارشی است دربارۀ متاستاز یعنی گسترش سرطان به قسمت‌های دیگر بدن و از تشخیص و درمان سرطان منتشر شده بحث می‌کند.