عوارض ديرهنگام درمان سرطان دوران کودکی

Late Effects Of Treatment For Childhood Cancer

• عوارض ديرهنگام مشکلات سلامتی، مرتبط با درمانی هستند که ماه‌ها یا سال‌ها پس از پایان درمان رخ می‌دهند.
• خطر بروز عوارض دیرهنگام، وابسته به نوع سرطان و نوع درمان آن است.

عوارض ديرهنگام مشکلات سلامتی مرتبط با درمانی هستند که ماه‌ها یا سال‌ها پس از پایان درمان رخ می‌دهند. درمان سرطان ممکن است همزمان با از بین بردن سلول‌های سرطانی به سلول‌های سالم هم آسیب وارد کند.

بعضی از درمان‌های سرطان، نظیر شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و پیوند مغز استخوان یا سلول‌های بنیادین از رشد سلول‌هایی که سرعت تقسیم زیادی دارند جلوگیری می‌کنند.

به‌دليل اینکه استخوان‌ها، بافت‌ها و اندامی که با کودک رشد می‌کنند نیز دارای سلول‌هایی هستند که سرعت رشد زیادی دارند، درمان سرطان می‌تواند مانع از گسترش عادی آنها شود.

يكي از درمان‌های متداول سرطان جراحی است كه از آن، برای برداشتن بخشی از اندام‌های خاص مبتلا به سرطان، یا کل آنها، استفاده می‌شود. آسیب ناشی از این درمان‌ها می‌تواند خفیف یا شديد باشد و عوارض آن ممکن است در طی درمان و یا ماه‌ها تا سال‌ها پس از آن دیده شود. عوارض جانبی که ادامه مي‌يابند یا پس از پایان درمان ظاهر می‌شوند، عوارض ديرهنگام ناميده می‌شوند.

اينکه بیمار و والدین او بدانند کودکانی که تحت درمان سرطان قرار گرفته‌اند (بازماندگان سرطان دوران کودکی) ممکن است مبتلا به عوارض ديرهنگام ناشی از درمان گردند، بسيار مهم است.

عوارض ديرهنگام درمان، در بازماندگان سرطان دوران کودکی، در موارد زير بروز مي‌كند:

• اندام‌ها، استخوان‌ها یا بافت‌های بدن.
• خلق و خو، احساسات و رفتار و کردار.
• فکر کردن، یادگیری و حافظه.

خطر ابتلا به عوارض ديرهنگام، به نوع سرطان یا نوع درمان آن بستگي دارد.

بروز عوارض ديرهنگام درمان سرطان به موارد متعددی بستگي دارد كه از آن جمله است:

• نوع سرطان و محل آن در بدن.
• سن کودک، زمانی‌که تحت درمان قرار گرفته است.
• مقدار و نوع درمان.
• محل درمان شده.
• عوامل ژنتیک یا مشکلات سلامتی که کودک قبل از سرطان داشته است.

پیگیری منظم توسط متخصصان بهداشت و درمان، که در کشف و معالجه عوارض ديرهنگام متخصص هستند، برای سلامتی طولانی‌مدت بازماندگان سرطان دوران کودکی اهمیت زیادی دارد.

تمام گزارش‌هاي مربوط به تشخیص و درمان سرطان، از جمله همه نتایج آزمایش‌ها، باید توسط بازماندگان سرطان دوران کودکی (یا كساني که مراقبت از آنها را به‌عهده دارند) نگهداری شود.

اطلاعات فوق به پیدا کردن و معالجه عوارض ديرهنگام كمك مي‌كند.

پزشکان در حال مطالعه و بررسي عوارض دیرهنگامی هستند که به‌دليل درمان‌های سرطان در بازماندگان سرطان دوران کودکی ایجاد می‌شوند؛ آنها تلاش می‌کنند بفهمند آیا تغییر درمان به پیشگیری یا کاهش عوارض ديرهنگام در بازماندگان سرطان دوران کودکی کمک مي‌کند يا نه؟

نکات کلیدی این بخش

• درمان‌هاي سرطان در سیستم عصبی مرکزی ممکن است بر مغز کودک تأثیر بگذارند.
• عامل‌های مشخصی خطر بروز عوارض ديرهنگام سیستم عصبی مرکزی را افزایش می‌دهند.
• عوارض ديرهنگام سیستم عصبی مرکزی گاه با درمان انواع خاصی از سرطان‌های دوران کودکی ایجاد مي‌شود.
• بازماندگان سرطان دوران کودکی گاهي به اضطراب و افسردگی مرتبط با سرطان مبتلا مي‌شوند.
• بعضی از بازماندگان سرطان دچار اختلال استرس‌زای پس از حادثه (PTSD) می‌شوند.

درمان‌های سرطان در سیستم عصبی مرکزی مي‌توانند بر مغز تأثیر بگذارند.

بازماندگان سرطان دوران کودکی، که از پرتودرمانی در ناحیه سر، جراحی مغز و یا شیمی‌درمانی داخل شامه‌ای (اینتراتکال- Intrathecal Chemotherapy) استفاده کرده‌اند، در معرض بروز مشکلاتی در موارد زیر هستند.

• فکر کردن.
• یادگیری.
• حل مسائل.
• حرف زدن.
• خواندن.
• نوشتن.
• حافظه.
• هماهنگی بین حرکات چشم‌ها و دست‌ها و دیگر عضلات.
• بازماندگان ممکن است در یادگیری دچار ناتوانایی‌هایی شوند یا ضریب هوشی (IQ) پایینی داشته باشند.

عوامل خاصی خطر بروز عوارض ديرهنگام سیستم عصبی مرکزی را افزایش می‌دهند.

عوامل زیر خطر عوارض ديرهنگام سیستم عصبی مرکزی را افزایش مي‌دهند.

• سن پایین در زمان درمان (هر چه سن کودک کم‌تر باشد، خطر بيش‌تر است)
• وجود تومور در سیستم عصبی مرکزی.
• مداوا با ترکیبی خاص از درمان‌ها، مانند شیمی‌درمانی در دوز بالا و پرتودرمانی به مغز.

عوارض ديرهنگام سیستم عصبی مرکزی درمان انواع خاصی از سرطان‌های دوران کودکی ايجاد مي‌كنند.

درمان موارد زیر و دیگر انواع سرطان‌های دوران کودکی باعث عوارض ديرهنگام سیستم عصبی مرکزی مي‌شود.

• لوسمي لنفوپلاستيك حاد (Acute Lymphoblastic Leukemia) .
• تومور‌های سیستم عصبی مرکزی.
• سرطان‌های سر و گردن.

بازماندگان سرطان دوران کودکی گاهي به افسردگی و اضطراب مرتبط با سرطانشان مبتلا مي‌شوند.

افسردگي و اضطراب بازماندگان سرطان دوران کودکی با تغییرات فیزیکی، ظاهری یا ترس از عود سرطان مرتبط است.

این مشکلات گاه مانعی برای بازگشتن بازماندگان به فعالیت‌ها و کارهای عادی زندگی است.

این موارد شايد مشکلاتی را هم در روابط شخصی، تحصیل، استخدام و سلامتی اين افراد ایجاد کند.

بعضی از بازماندگان سرطان دچار اختلال استرس‌زای پس از حادثه (PTSD) می‌شوند؛ PTSD معمولاً از يك وضعيت تهديدكننده حيات، آسيب جدي و خطر نسبت به خود يا اطرافيان ناشي مي‌شود.

افرادی که از شرایطی پر تنش نظیر درگيري‌هاي نظامی یا حوادث طبیعی زنده بیرون آمده‌اند نیز معمولاً دچار این اختلالات مي‌شوند.

اختلال استرس‌زای پس از حادثه به اشكال زیر بر بازماندگان سرطان تأثیر مي‌گذارد:

• خاطره دوران تشخیص و تحت درمان سرطان قرار داشتن در کابوس‌های شبانة او زنده می‌شود و هميشه در مورد این موضوعات فکر می‌کند.
• اجتناب از مکان‌ها، رویداد‌ها و ديدن افرادی که يادآور دوران ابتلاي او به سرطان هستند.
• در همه مواقع احساس ترس دارد و تبدیل به فردی زودرنج و حساس می‌شود یا نمی‌تواند بخوابد و برای تمرکز کردن مشکلاتی دارد.

مشکلات خانوادگی، عدم حمایت اجتماعی، یا کم‌توجهي از سوی خانواده یا دوستان و استرس غیرمرتبط با سرطان، خطر ابتلا به اختلال استرس‌زای پس از حادثه را افزایش مي‌دهد.

به‌دليل اینکه دوری از مکان‌ها و افرادی که به نوعی با سرطان مرتبط می‌شوند بخشی از این اختلالات است، بازماندگان مبتلا به اختلال استرس‌زای پس از حادثه، ممکن است به انجام درمان‌های پزشکی مورد نیاز خود تمایلی نداشته باشند.

گوش‌ها

بازماندگان سرطان دوران کودکی گاه مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که شنوایی را تحت تأثیر قرار دهند.

عوامل خاصی خطر از دست دادن شنوایی را افزایش می‌دهد.

خطر از دست دادن شنوایی در بازماندگان سرطان دوران کودکی، که یکي از درمان‌هاي زیر را انجام داده افزایش می‌یابد:

• مصرف داروهای ضدسرطان خاص، مانند سیسپلاتین(Cisplatin) یا کربوپلاتین (Carboplatin)
• پرتودرمانی به مغز

همچنین خطر در بازماندگان سرطان دوران کودکی، که در زمان انجام درمان سن کمی داشته‌اند بيش‌تر است. (هر چه کودک سن کم‌تری داشته باشد خطر بيش‌تر خواهد بود)

عوارض جانبی تأخيری شنوایی معمولاً به‌دليل درمان‌های سرطان‌های دوران کودکی ایجاد مي‌شود.

درمان موارد زیر یا سرطان‌های دوران کودکی مي‌توانند باعث بروز عوارض جانبی تأخيری در شنوایی شوند.

• تومورهای سیستم عصبی مرکزی (CNS).
• نروبلاستوما(Neuroblastoma) .
• سرطان‌های سر و گردن.

چشم‌ها:

بازماندگان سرطان دوران کودکی شايد مبتلا به عوارض جانبی تأخيری شوند، که بر چشم‌ها تأثیر می‌گذارند.

عوارض جانبی تأخيری چشم شامل موارد زیر است:

• مشکلاتي در رشد استخوان‌هاي اطراف حدقه چشم‌ها که، همزمان با رشد، بر شکل صورت کودک اثر می‌گذارند.
• خشکی چشم.
• آب مروارید.
• صدمه به عصب بینایی و شبکیه چشم.
• كاهش بینایی.
• افتادگی پلک.
• تومورهای پلک.

عوامل خاصی خطر آسيب به چشم‌ها یا حدقه چشم‌ها را افزایش می‌دهند:

موارد زیر خطر آسيب زدن به چشم‌ها یا حدقه چشم‌ها را افزایش می‌دهند.

• داشتن سن کم‌تر از یک سال در زمان درمان.
• تومور شبکیه چشم.

خطر در بازماندگان سرطان دوران کودکی که يكي از درمان‌هاي زیر را انجام داده‌اند افزایش می‌یابد:

• خارج کردن یک چشم به‌وسیله جراحی.
• پرتودرمانی به چشم یا حدقه چشم.

عوارض جانبی تأخيری در چشم معمولاً به‌دليل پرتودرمانی برای بعضی سرطان‌های دوران کودکی ایجاد مي‌شوند.

پرتودرمانی برای موارد زیر و دیگر سرطان‌های دوران کودکی، باعث بروز عوارض ديرهنگام در چشم مي‌شوند.

• رتینوبلاستوما(Retinoblastoma) ، رابدوميوساركوما(Rhabdomyosarcoma) ، و دیگر تومورهای چشم.
• تومورهای سیستم عصبی مرکزی.
• سرطان‌های سر و گردن.

دندان‌ها و فک:

بازماندگان سرطان دوران کودکی گاهي مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که دندان‌ها و فک را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.

عوارض جانبی تأخيری در فک و دندان‌ها شامل موارد زیرند:

• دندان‌ها کوچک‌اند و شکل عادی خود را ندارند.
• ریشه‌های دندان‌ها کوتاه‌اند.
• بعضی از دندان‌ها تشکیل نشده‌اند.
• دندان‌های جدید دیرتر از معمول رشد می‌کنند.
• سر و صورت به‌طور کامل رشد نمی‌کنند.
• مینای دندان‌ها حالت طبیعی ندارند.
• غدد بزاقی، بزاق کافی تولید نمی‌کنند.
• فساد و پوسیدگی دندان (از جمله به‌وجود آمدن حفره) و بیماری‌های لثه.

عوامل خاصی خطر بروز عوارض جانبی تأخيری در فک و دندان‌ها را افزایش می‌دهند.

خطر بروز عوارض جانبی تأخيری در فک و دندان‌ها در بیمارانی که يكي از درمان‌هاي زير را انجام داده‌اند افزایش می‌یابد:

• پرتودرمانی به سر و گردن.
• شیمی‌درمانی برای درمان لوسمی.
• استفاده از شیمی‌درمانی با دوز بالا همراه با پیوند سلول بنیادین و پرتو افکنی کل بدن- (T.B.I) - برای درمان نوروبلاستوما(Neuroblastoma) .

همچنین خطر برای بازماندگانی که در زمان انجام درمان، کم‌تر از 3 سال داشته اند افزایش می‌یابد.

لازم و مهم است که بازماندگان سرطان دوران کودکی به‌طور منظم تحت معاینات دندان پزشکی قرار گیرند، تا بتوان عفونت یا پوسیدگی را سريعاً تشخیص داد و از آن پیشگیری کرد.

عوارض جانبی تأخيری در فک و دندان‌ها در اثر درمان بعضی سرطان‌های دوران کودکی ایجاد مي‌شود.

درمان موارد زیر، یا سرطان‌های دوران کودکی مي‌توانند باعث بروز عوارض جانبی تأخيری در فک و دندان‌ها شوند.

• لوسمي سیستم عصبی مرکزی (CNS).
• نوروبلاستوما(Neuroblastoma) .
• لنفوم هوجکین(Hodgkin Lymphoma) .
• سرطان‌های سرو گردن.
• سرطان نازوفارنكس(Nasopharyngeal) .

کبد:

بازماندگان سرطان دوران کودکی گاه مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که بر کبد تأثیر می‌گذارند.

عوارض جانبی تأخيری کبدی شامل موارد زیراند:

• فیبروز کبدی (Hepatic Fibrosis) : رشد بیش از حد بافت همبند Connective Tissue در کبد
• نارسایی کبد.
• فشارخون بالای ورید پورت(Portal) .
• عفونت هپاتیت سی(C).
• آسیب دائمی به کبد، ناشی از بیماری انسدادی وریدی (Veno-Occlusive) .

فیبروز کبدی، عفونت هپاتیت سی و بیماری انسدادی وریدی می‌توانند مشکلات طولانی مدتی ایجاد کنند.

عوامل خاصی خطر بروز عوارض جانبی تأخيری در کبد را افزایش می‌دهند

• انتقال (دريافت) خون قبل از 1992.
• پرتودرمانی همراه با شیمی‌درمانی.
• شیمی‌درمانی همراه با تیوگوانین (Thioguanine) برای درمان لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL (Acute Lymphoblastic Leukemia Hypophysis .

خطر همچنین در بازماندگانی که قبل از درمان، بیماری کبدی داشته و یا در طی درمان به بیماری انسدادی وریدی مبتلا شده‌اند افزایش می‌یابد.

عوارض جانبی تأخيری در کبد به علت درمان بعضی سرطان‌های دوران کودکی ایجاد مي‌شوند.

درمان برای موارد زیر و دیگر سرطان‌های دوران کودکی ممکن است باعث بروز عوارض جانبی تأخيری کبدی شود.

• لوسمی لنفوبلاستیک حاد.
• نوروبلاستوم.
• تومور ویلمز(Wilms) .

دستگاه گوارش:

بازماندگان سرطان دوران کودکی گاهي مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که بر دستگاه گوارش تأثیر می‌گذارد.

عوارض جانبی تأخيری در دستگاه گوارش شامل موارد زیرند:

• زخم‌ها.
• سوراخ شدن روده (به‌وجود آمدن سوراخ در روده).
• درد شکمی.
• ناتوانی روده در جذب مواد مغذی غذا.
• باریک شدن روده.
• انسداد روده (مزمن).
• عفونت.
• اسهال (مزمن).

این عوارض به‌دليل آسیب دیدن رگ‌های خونی به‌وجود مي‌آيند و باعث مشکلات طولانی مدت‌ مي‌شوند.

پرتودرمانی به شکم می‌تواند به رگ‌های خونی آسیب وارد کند و خطر بروز عوارض جانبی تأخيری در دستگاه گوارش را افزایش دهد.

عوارض جانبی تأخيری در دستگاه گوارش به علت درمان بعضی سرطان‌های دوران کودکی ایجاد مي‌شوند.

• پاراتستیکیولار رابدومیوسارکوما(Paratesticular Rhabdomyosarcoma) .
• تومور ویلمز.

بازماندگان سرطان دوران کودکی شايد مبتلا به عوارض جانبی تأخيری شوند که بر طحال تأثیر می‌گذارند.

عوارض جانبی تأخيری در طحال ممکن است خطر ابتلا به عفونت‌های باکتریایی مرگ بار را افزایش مي‌دهند.

عوامل خاصی خطر بروز عوارض جانبی تأخيری در طحال را افزایش می‌دهند.

خطر بروز عوارض جانبی تأخيری در طحال، در بازماندگان سرطان دوران کودکی که یکي از موارد زیر را انجام داده‌اند، افزایش می‌یابد:

• اسپلنكتومي (جراحی برای برداشتن طحال).
• استفاده از دوز بالا براي پرتودرمانی طحال.

اينکه بازماندگان سرطان دوران کودکی، که یکی از درمان‌های بالا را انجام داده‌اند، قبل از انجام هر عمل دندان‌پزشکی آنتی بیوتیک مصرف کنند و از واکسن‌های مصون‌ساز جدید استفاده کنند، بسيار مهم است.

عوارض جانبی تأخيری در طحال به‌دليل درمان لنفوم هوجکین دوران کودکی و دیگر سرطان‌های همان سنين رخ مي‌دهد.

بازماندگان سرطان دوران کودکی ممکن است مبتلا به عوارض جانبی تأخيری شده باشند که روی قلب اثر می‌گذارد.

عوارض جانبی تأخيری قلبی مي‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• ضربان غیرطبیعی قلب.
• بیماری عضلات قلب.
• نارسایی احتقانی قلب.
• افزایش خطر سکته، لخته شدن خون و درد سینه.
• خستگی زودرس در هنگام ورزش.
• بیماری عروق کرونری قلب: سفت شدن عروق قلب

عوامل خاصی خطر بروز عوارض جانبی تأخيری قلبی را افزایش می‌دهند.

موارد زیر خطر بروز عوارض جانبی تأخيری قلبی را افزایش مي‌دهند.

• زن بودن.
• سن کم در زمان درمان (هرچه سن کودک کم‌تر باشد خطر بيش‌تر است).
• داشتن سایر عوامل خطر مربوط به بیماری‌های قلبی مانند سابقة خانوادگی بیماری‌های قلبی، اضافه وزن، سیگار کشیدن یا فشار خون بالا، کلسترول بالا یا دیابت.
• عمل پیوند سلول‌های بنیادین.

این خطر با افزایش استفاده از داروهای آنتراسایکلین(Anthracycline) و پرتودرمانی افزایش پیدا می‌کند و عامل دیگر افزايش خطر، طولانی‌تر شدن زمان سپری شده پس از درمان است.

عوامل خاصی خطر بروز عوارض جانبی تأخيری قلبی را افزایش می‌دهند.

درمان برای موارد زیر و دیگر سرطان‌های دوران کودکی مي‌توانند باعث بروز عوارض جانبی تأخيری قلبی شوند.

• لوسمی لنفوبلاستیک حاد.
• تومورهای سیستم عصبی مرکزی.
• لنفوم هوجکین.
• تومور ویلمز.

ریه

بازماندگان سرطان دوران کودکی مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که روی ریه تأثیر می‌گذارد.

عوارض جانبی تأخيری ریه شامل موارد زیرند:

• تنگی نفس.
• سرفه (مزمن).
• فیبروز ریوی (تشکیل بافت جوشگاه در ریه).
• ذات‌الریه (مزمن).
• التهاب ریه‌ها یا پرده جنب(Pleura) .

عوامل خاصی خطر بروز مشکلات ریوی را افزایش می‌دهند.

خطر بروز عوارض جانبی تأخيری ریوی در بازماندگان سرطان دوران کودکی که یکي از موارد زیر را انجام داده‌اند افزایش می‌یابد:

• عفونت یا بیماری پیوند علیه میزبان (Graft Versus Host Disease) که پس از عمل پیوند مغز استخوان رخ می‌دهد.
• بیماری ریوی مانند آسم، قبل از درمان سرطان.
• همچنین خطر در بازماندگانی که هریک از موارد زیر را انجام داده‌اند افزایش پیدا می‌کند.
• بعضی از داروهای ضدسرطان خاص مانند بلئومايسین(Bleomycin) یا دکسوروبیسین(Doxorubicin) .
• پرتودرمانی به قفسه سینه.
• پیوند سلول‌های بنیادین.

عوارض جانبی تأخيری ریوی به‌دليل درمان بعضی انواع سرطان‌های دوران کودکی ایجاد مي‌شوند.

درمان برای موارد زیر و دیگر سرطان‌های دوران کودکی باعث بروز پرده جنب ریوی مي‌شود.

• لوسمی لنفوبلاستیک حاد.
• لنفوم هوجکین.
• لنفوم غیرهوجکین.
• تومور ویلمز.

کلیه

(Kidney)

نکات کلیدی این قسمت

• بازماندگان سرطان دوران کودکی ممکن است مبتلا به عوارض جانبی تأخيری شوند که بر کلیه‌ها اثر می‌گذارند.
• عوامل خاصی خطر بروز مشکلات کلیوی را افزایش می‌دهند.
• عوارض جانبی تأخيری کلیه به‌دليل درمان تومور ویلمز یا دیگر سرطان‌های دوران کودکی رخ مي‌دهند.

بازماندگان سرطان دوران کودکی ممکن است مبتلا به عوارض جانبی تأخيری شوند که بر کلیه‌ها اثر می‌گذارند.

عوارض جانبی تأخيری کلیه شامل موارد زیرند:

• اسیدوز توبولار کلیوی(Renal Tubular Acidosis) .
• سندروم فانکونی(Fanconi) .
• نارسایی کلیوی.
• فشار خون بالا.

عوامل خاصی خطر بروز عوارض جانبی تأخيری کلیوی را افزایش می‌دهند.

موارد زیر خطر ابتلا به عوارض جانبی تأخيری کلیوی را افزایش مي‌دهند.

• ابتلا به سرطان در هر دو کلیه.
• سن کم در زمان درمان (هرچه سن کودک کم‌تر باشد خطر بيش‌تر است).
• داشتن نوعی سندروم ژنتیکی که خطر ابتلا به مشکلات کلیوی را افزایش می‌دهد، مانند سندروم دنیس- دراش(Denys-Drash)

همچنین خطر در بازماندگانی که هریک از موارد زیر را انجام داده باشند افزایش پیدا می‌کند.

• بعضی از داروهای ضدسرطانی مانند سیس پلاتین(Cisplatin) ، کاربوپلاتین(Carboplatin) یا ایفوسفامید(Ifosfamide) .
• بعضی از داروهای آنتی بیوتیک یا ضد قارچ.
• پرتودرمانی به کلیه یا نواحی نزدیک به آن.

عوارض جانبی تأخيری کلیه به‌دليل درمان تومور ویلمز یا دیگر سرطان‌های دوران کودکی رخ مي‌دهند.

تیروئید

بازماندگان سرطان دوران کودکی گاهي مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که روی تیروئید تأثیر می‌گذارند.

عوارض جانبی تأخيری تيروئيد شامل موارد زیر مي‌باشند:

• کم‌کاری تيروئيد (Hypothyroidism) (عدم تولید هورمون تيروئيد به اندازه کافی).
• پرکاری تيروئيد (Hyperthyroidism) (توليد هورمون تيروئيد بیش از حد).
• گواتر.
• ايجاد توده در تيروئيد.

عوامل خاصی خطر بروز عوارض جانبی تأخيری تيروئيد را افزایش می‌دهند.

خطر بروز عوارض جانبی تأخيری تيروئيد در بازماندگانی که هریک از موارد زیر را انجام داده‌اند افزایش پیدا مي‌كند.

• پرتودرمانی به سر و گردن.
• پرتودهی تمام بدنی به‌عنوان بخشی از پیوند سلول بنیادین.

خطر این عارضه در زنان بيش‌تر است و ممکن است با گذشت زمان زیاد از هنگام تشخیص، افزایش یابد.

عوارض جانبی تأخيری تيروئيد اغلب در اثر درمان بعضی سرطان‌های دوران کودکی ایجاد مي‌شوند.

• لوسمی لنفوبلاستیک حاد.
• تومورهای مغزی.
• لنفوم هوجکین.
• سرطان‌های سر و گردن.

سيستم نورو اندوكرين (Neoroendocrine System)

نكات كليدي اين قسمت :

• بازماندگان سرطان دوران كودكي گاه مبتلا به عوارض جانبي تأخيري مي‌شوند كه روي سيستم نورو اندوكرين تأثير مي‌گذارند.
• بازماندگان سرطان دوران كودكي كه از پيوند سلول بنيادين همراه با پرتودهي تمام بدني استفاده كنند در معرض خطر بالاي اختلالات رشد هستند.
• عوارض جانبي نورو اندوكرين معمولاً در اثر درمان بعضي انواع سرطان دوران كودكي ايجاد مي‌شوند.

بازماندگان سرطان دوران کودکی گاه مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که روی سیستم نورو اندوکرین تأثیر می‌گذارد.

عوارض جانبی تأخيری نورو اندوکرین شامل موارد زیر هستند:

• سطح پایین هورمون‌های هیپوفیز (Hypophysis)، از جمله هورمون رشد.
• بلوغ جنسی زودرس (مخصوصاً در زنان).
• بلوغ جنسی دیررس.
• اختلالات هیپوتالاموس.
• مشکلات غده هیپوفیز.
• بازماندگان سرطان دوران کودکی که از پیوند سلول بنیادین همراه با پرتودهی تمام بدنی استفاده كنند در معرض خطر بالای اختلالات رشد هستند.

میزان خطر در بازماندگان، تحت تأثیر موارد زیر قرار می‌گیرد:

• احتمال سطح پایین هورمون رشد در صورتي‌كه بازمانده:
  • زن باشد.
  • قبل از پیوند از پرتودرمانی به سر استفاده کرده باشد.
  • از پرتودهی تمام بدنی در یک دوز استفاده کرده باشد (به‌جای دوزهای تقسیم شده).
  • مبتلا به بیماری پیوند علیه میزبان باشد.
  • بوسولفان(Busulfan) و سایکلوفوسماید (Cyclophosphamide) مصرف کرده باشد.
• در صورتي‌كه بازمانده یکی از شرایط زیر را داشته باشد احتمال دارد قد بزرگسالي او كوتاه‌تر از حد عادی شود.
  • مرد باشد.
  • در سن کم، پیوند دریافت کرده باشد.
  • از پرتودهی تمام بدنی در یک دوز استفاده کرده باشد (به‌جای دوزهای تقسیم شده).
  • عوارض جانبی تأخيری نورو اندوکرین معمولاً در اثر درمان بعضی انواع سرطان‌های دوران کودکی ایجاد مي‌شوند.

درمان موارد زیر و دیگر سرطان‌های دوران کودکی باعث بروز عوارض جانبی تأخيری نورو اندوکرین (ALL (Acute Lymphoblastic Leukemia Hypophysis مي‌شود.

• لوسمی لنفوبلاستیک حاد.
• تومورهای سیستم عصبی مرکزی.
• لنفوم.

نکات کلیدی این قسمت:

استخوان

• بازماندگان سرطان دوران کودکی گاه مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که روی استخوان تأثیر می‌گذارند.
• عوامل خاصی خطر بروز عوارض جانبی تأخيری استخوان را افزایش می‌دهند.
• عوارض جانبی تأخيری استخوان معمولاً به علت درمان بعضی سرطان‌های دوران کودکی ایجاد مي‌شوند.
• وزن بدن
• بازماندگان سرطان دوران کودکی ممکن است مبتلا به عوارض جانبی تأخيری باشند که روی وزن بدن تأثیر می‌گذارد و باعث چاقی می‌شود.
• ممکن است به‌دليل درمان نوع خاصی از سرطان‌های دوران کودکی فرد دچار چاقی شود.

استخوان:

بازماندگان سرطان دوران کودکی گاه مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که روی استخوان تأثیر می‌گذارند.

عوارض ديرهنگام استخوان شامل موارد زیر مي‌باشند:

• درد استخوان.
• خشکی مفاصل.
• استخوان‌های ضعیف یا نازک که به سادگی می‌شکنند.
• كمبود مقدار کلسیم در استخوان‌ها.
• کاهش رشد استخوان و بافت در نواحی درمان شده.

عوامل خاصی خطر بروز عوارض جانبی تأخيری استخوان را افزایش می‌دهند.

موارد زیر معمولاً خطر بروز عوارض جانبی تأخيری استخوان را افزایش مي‌دهند.

• زن بودن.
• سن بالا در زمان درمان.
• داشتن سطح پایین استروژن یا هورمون رشد.

همچنین خطر بروز عوارض جانبی تأخيری در بازماندگانی که هریک از درمان‌هاي زیر را انجام داده‌اند افزایش پیدا مي‌كند.

• پرتودرمانی مخصوصاً به سر و گردن.
• مصرف استروئیدها (Steroid)، مانند دگزامتازون (Dexamethasone) سرطان.

عوارض جانبی تأخيری استخوان معمولاً به‌علت درمان بعضی سرطان‌های دوران کودکی ایجاد مي‌شوند.

درمان برای موارد زیر و دیگر سرطان‌های دوران کودکی اغلب باعث بروز عوارض جانبی تأخيری استخوان مي‌شوند.

• لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL (Acute Lymphoblastic Leukemia Hypophysis.
• تومورهای سیستم عصبی مرکزی.
• سرطان استخوان.
• تومور ویلمز.

وزن بدن:

بازماندگان سرطان دوران کودکی گاهي مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که بر وزن بدن تأثیر می‌گذارند و باعث چاقی می‌شوند.

موارد زیر خطر بروز چاقی را افزایش مي‌دهند.

• زن بودن و تحت درمان قرار گرفتن در سن 4 سالگی یا کم‌تر با دوز بالای پرتودرمانی به سر.
• سن پایین در زمان درمان (هرچه کودک سن کم‌تری داشته باشد خطر بيش‌تر است).
• لاغر و ضعیف بودن در زمان تشخیص.
• داشتن چربی اضافی در زمانی زودتر از سن طبیعی.

درمان نوع خاصی از سرطان‌های دوران کودکی گاه فرد را دچار چاقی مي‌كند.

درمان موارد زیر و دیگر سرطان‌های دوران کودکی باعث چاقی مي‌شود.

• لوسمی لنفوبلاستیک حاد.
• تومورهای مغزی.
• لنفوم هوجکین.
• لنفوم غیرهوجکین.

بیضه‌ها:

بازماندگان سرطان دوران کودکی ممکن است مبتلا به عوارض جانبی تأخيری شوند که روی بیضه‌ها اثر می‌گذارد.

عوارض جانبی تأخيری بیضه باعث ناباروری یا کاهش تعداد اسپرم‌ها مي‌گردند. کاهش تعداد اسپرم‌ها مي‌تواند موقتی یا دائمی باشد و به دوز پرتودرمانی و زمان‌بندی انجام آن، ناحیه‌ای از بدن که تحت درمان قرار گرفته است و سن بیمار در زمان درمان بستگي دارد.

بعضی از عوامل، خطر ابتلا به عوارض جانبی تأخيری بیضه را افزایش می‌دهند.

خطر بروز عوارض جانبی تأخيری بیضه در بازماندگانی که هر یک از درمان‌هاي زیر را انجام داده‌اند افزایش پیدا مي‌كند:

• شیمی‌درمانی با عوامل آلکیله کننده (Alkylating) مانند سیکلوفوسفامید(Cyclophosphamide) ، پروکاربازین(Procarbazine) و ایفوسفامید(Ifosfamide) .
• پرتودرمانی در ناحیه شکم.

عوارض جانبی تأخيری بیضه معمولاً به‌دليل درمان بعضی انواع سرطان‌های دوران کودکی ایجاد مي‌شوند.

درمان موارد زیر و دیگر سرطان‌های دوران کودکی گاهي باعث بروز عوارض جانبی تأخيری بیضه مي‌شوند:

• لوسمی لنفوبلاستیک حاد.
• استئوسارکوما (Osteosarcoma) .
• لنفوم هوجکین.
• سارکوما(Sarcoma) .

تخمدان:

بازماندگان سرطان دوران کودکی گاه مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که روی تخمدان اثر می‌گذارند.

عوارض جانبی تأخيری تخمدان شامل موارد زیر است:

• ناباروری.
• عادات ماهانه نامنظم.
• نارسایی تخمدان.
• یائسگی زودرس.

بعضی از عوامل، خطر ابتلا به عوارض جانبی تأخيری تخمدان را افزایش می‌دهند.

خطر بروز عوارض ديرهنگام تخمدان در بازماندگانی که هر یک از موارد زیر را انجام داده‌اند افزایش پیدا مي‌كند:

• شیمی‌درمانی با عوامل آلکیله کننده (Alkylating) مانند سیکلوفوسفامید(Cyclophosphamide) ، مکلورتأمین(Mechlorethamine) ، پروکاربازین(Procabazine) و ایفوسفامید(Ifosfamide) .
• پرتودرمانی همراه با عوامل آلکیله کننده (Alkylating).
• درمان در سنین بالاتر.

رحم:

بازماندگان سرطان دوران کودکی ممکن است مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که روی رحم اثر می‌گذارند.

ممکن است رحم انعطاف خود را از دست بدهد و رشد آن کم‌تر از حد طبیعی باشد. این امر باعث افزایش خطر سقط جنین و تولد زودرس می‌شود. همچنین ممکن است رشد جنین در داخل رحم تحت تأثیر قرار بگیرد.

خطر بروز عوارض جانبی تأخيری گاهي در زنانی که از پرتودرمانی به ناحیه شکم استفاده کرده‌اند بيش‌تر است.

عوارض جانبی تأخيری تخمدان و رحم معمولاً به‌دليل درمان برای استئوسارکومای دوران کودکی و دیگر سرطان‌های دوران کودکی رخ مي‌دهند.

باروری:

بازماندگان سرطان دوران کودکی گاه مبتلا به عوارض جانبی تأخيری مي‌شوند که روی بارداری اثر می‌گذارند.

عوارض جانبی تأخيری مؤثر در بارداری شامل خطر بالای بروز یکی از موارد زیر است:

• سقط جنین.
• پایان دادن به بارداری به‌دلایل پزشکی.
• تولد نوزدان کم‌وزن.
• درد زایمان زودهنگام.
• زایمان زودرس.
• قرار گرفتن جنین در وضعیتی غیرعادی.
• نقص‌های نوزاد.

در صورتی‌که پدر جزء گروه افراد بازماندگان سرطان دوران کودکی باشد، این خطر وجود دارد که جنین مرده به دنیا آید.

بعضی از پیوندهای سلول بنیادین و مغز استخوان خطر ناباروری را افزایش می‌دهد.

بعضی از پیوندهای سلول بنیادین و مغز استخوان که شامل پرتودهی تمام بدنی، سایلکوفوسفامید یا بوسولفان می‌شوند مي‌توانند به تخمدان آسیب وارد کنند و مشکلاتی در ارتباط با تخمدان، باروری و توانایی حمل نوزاد برای مدت لازم به‌وجود آورند.

روش‌هایی وجود دارند که مي‌توانند به بارورشدن بازماندگان سرطان دوران کودکی کمک کنند.

روش‌های زیر به باردار شدن بازماندگان سرطان دوران کودکی کمک مي‌کنند.

• منجمد کردن تخم‌ها یا اسپرم قبل از درمان سرطان در بیمارانی که به سن بلوغ رسیده‌اند.
• لقاح خارج رحمی ( I.V.F.)

خطر وجود سلول‌های سرطان در تخمک‌ها، اسپرم‌ها یا جنین وجود دارد. این خطر در بیمارانی که مبتلا به سرطان خون، بیضه یا تخمدان هستند بيش‌تر است.

کودکان بازماندگان سرطان دوران کودکی معمولاً تحت تأثیر سرطان سابق والدینشان قرار نمی‌گیرند.

كودكان بازماندگان سرطان دوران کودکی در خطر ابتلا به نقص تولد، بیماری‌های ارثی یا سرطان هستند. وجود نقص تولد در کودکان زنانی که از پرتودرمانی به نواحی تحتانی کمر(Lower Back) استفاده کرده‌اند کمی بيش‌تر است، ولی معمولاً فرزندان اینگونه افراد، سالم متولد می‌شوند. خطر وجود نقص تولد در کودکانی که جنین آنها در آزمایشگاه تولید شده و کودکان افراد بازمانده سرطان دوران کودکی که به سرطان ثانویه مبتلا شده‌اند بيش‌تر است.

سرطان‌های ثانویه

بازماندگان سرطان دوران کودکی در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان ثانویه در سال‌های بعد هستند.

عوامل خاص مربوط به درمان، خطر ابتلا به سرطان ثانویه را افزایش می‌دهد. از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پرتودرمانی ممکن است باعث ایجاد تومورهای توپر(Solid) و سرطان خون شود.
• خطر بروز سرطان ثانویه پس از پرتودرمانی در صورت استفاده از عامل‌های آلكيله كننده (Alkylating) افزایش می‌یابد؛ همچنین در صورتي‌كه بیمار زن باشد و در زمان تشخیص سن کمی داشته یا مبتلا به سرطان بافت نرم یا لنفوم هوجکین باشد خطر افزایش پیدا مي‌كند.
• بعضی از داروهای ضدسرطانی نظیر عوامل آلکیله کننده (Alkylating) یا داروهای پلاتین(Platinum) ممکن است باعث بروز لوسمی‌شوند.
• بازماندگان لنفوم هوجکین دوران کودکی در معرض بيش‌ترین خطر ابتلا به سرطان ثانویه هستند، مخصوصاً سرطان تيروئيد و پستان. سن پایین در هنگام تشخیص و درمان بیماری عود يافته، خطر را افزایش می‌دهد.
• پیوند مغز استخوان خطر ابتلا به تومور را در سال‌های بعد افزایش می‌دهد.

بازماندگان سرطان دوران کودکی که دارای سندروم‌های ژنتیک خاصی هستند در معرض خطر ابتلا به سرطان ثانویه هستند.

بعضی از بازماندگان سرطان دوران کودکی در معرض خطر زیاد ابتلا به سرطان ثانویه هستند و دلیل آن وجود سندروم ژنتیک خاصی است که عامل سرطان اولیه آنها نیز بوده است. از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نوروفيبروماتوز(Neurofibromatosis) .
• سندروم لی- فرامنی(Li-Fraumeni) .
• پولیپوز خانوادگی(Familial Polyposis) .
• فرم ژنتیک رتینو بلاستوما(Retinoblastoma) .

برای این دسته از بازماندگان سرطان دوران کودکی آزمایش‌های دقیق و مکرر پس از درمان اهمیت زیادی دارد.

مرگ‌ومير (Mortality)

پیشرفت در درمان سرطان تعداد مرگ‌ومير ناشی از سرطان اولیه را کاهش داده است. با این‌حال، تعداد عوارض جانبی تأخيری در بازماندگان سرطان دوران کودکی ممکن است با گذشت زمان افزایش یابد و این بازماندگان عمر کم‌تری نسبت به افرادی دارند که مبتلا به سرطان نبوده‌اند. بيش‌ترین دلایل مرگ در بازماندگان سرطان دوران کودکی شامل موارد زیر است:

• عود سرطان اولیه.
• سرطان ثانویه.
• آسيب به قلب.

مطالعات در زمینه علل عوارض جانبی تأخيری باعث تغییراتی در درمان شده است. این امر منجر به بهبود کیفیت زندگی بازماندگان سرطان و پیشگیری از مرگ ناشی از عوارض جانبی تأخيری شده‌است.

مراقبت‌های منظم پس از درمان برای بازماندگان سرطان دوران کودکی اهمیت زیادی دارد.

مراقبت‌های پس از درمان بسته به نوع سرطان، نوع درمان و وضعیت کلی سلامتی برای هر فردي متفاوت است اينکه بازماندگان سرطان دوران کودکی تحت آزمایش‌های منظم توسط پزشک آشنا به درمانشان و کسی که از خطرها آگاه است و می‌تواند علائم اولیه عوارض جانبی تأخيری را تشخیص دهد، قرار گیرند، اهميت زيادي دارد. بازماندگان سرطان دوران کودکی، مخصوصاً بازماندگان تومورهای سیستم عصبی مرکزی، لوسمی و بیماری هوجکین، احتمالاً به خدمات آموزشی خاص نياز دارند.

مراقبت‌های پس از درمان در مورد بازماندگان سرطان دوران کودکی تا دوران بزرگسالی ادامه پیدا خواهد کرد. عواملی که در این مراقبت‌ها نقش دارند شامل پزشک و متخصص اولیه فرد بيمار، سیستم‌های آموزشی، شغلی و خدمات اجتماعی و خانواده او هستند.

مراقبت‌های طولانی‌‌مدت پس از درمان، سلامتی و کیفیت زندگی بازماندگان سرطان را بهبود می‌بخشد و همچنین به پزشکان در مطالعه عوارض جانبی تأخيری درمان‌های سرطان کمک خواهد کرد. بنابراین می‌توان از روش‌های درمانی ایمن‌تری برای کودکانی که بیماری آنها تازه تشخیص داده شده است استفاده کرد.

رفتار مروج سلامت برای بازماندگان سرطان دوران کودکی اهمیت زیادی دارد.

کیفیت زندگی مورد علاقه بازماندگان سرطان توسط رفتارهایی که سلامتی و رفاه آینده آنها را بيش‌تر می‌کند، بهبود پیدا مي‌کند. از جمله این رفتارها می‌توان به رژیم سالم، ورزش و معاینات منظم پزشکی و دندانپزشکی اشاره کرد. این رفتارهای مربوط به مراقبت شخصی، برای بازماندگان سرطان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و این امر به‌دليل وجود خطر بروز مشکلات پزشکی مربوط به درمان می‌باشد.

رفتارهای سالم مي‌توانند شدت عوارض جانبی تأخيری را کاهش دهند و خطر ابتلا به دیگر بیماری‌ها را کم کنند. پرهیز از رفتارهای آسیب‌رساننده به سلامتی نیز از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. سیگار کشیدن، مصرف الکل و استفاده از داروهای غیرمجاز خطر صدمه به یک عضو را افزایش می‌دهند و احتمال ابتلا به سرطان ثانویه را زیاد مي‌كنند.

برای اطلاعات بيش‌تر راجع به عوارض جانبی تأخيری درمان برای سرطان دوران کودکی

(To Learn More About Late Effects Of Treatment For Childhood Cancer)

برای به‌دست آوردن اطلاعات بيش‌تر در مورد عوارض جانبی تأخيری سرطان دوران کودکی که توسط انجمن ملی سرطان فراهم شده است به بخش‌های زیر مراجعه کنید.

• بزرگسالان بازمانده از سرطان دوران کودکی مستعد ابتلا به مشکلات مزمن مربوط به سلامتی هستند.
• راهنمایی‌های مربوط به مراقبت‌های پس از درمان طولانی‌مدت برای بازماندگان سرطان دوران کودکی، نوجوانی و جوانی.
• فهرست خدمات عوارض جانبی تأخيری.

برای به‌دست آوردن اطلاعات بيش‌تر راجع به سرطان دوران کودکی و دیگر منابع عمومی مربوط به سرطان از پايگاه علمي، پزشكي و آموزشي مؤسسة تحقيقات، آموزش و پيشگيري سرطان (www.ncii.ir) به بخش‌های زیر مراجعه کنید.

• چیزهایی که باید در رابطه با سرطان بدانید - نگاه اجمالی.
• سرطان دوران کودکی.
• جستجوی درمان - بنیاد سرطان دوران کودکی گروه سرطان‌شناسی کودکان.
• عوارض جانبی تأخيری درمان برای سرطان دوران کودکی.
• جوانان مبتلا به سرطان.
• کتاب‌های راهنما برای والدین.
• مراقبت‌های مخصوص کودکان و نوجوانان مبتلا به سرطان: پرسش و پاسخ.
• مجموعه‌های آشنایی با سرطان: سرطان.
• تعیین مرحله(Staging) : پرسش و پاسخ.
• مقابله با سرطان.
• پشتیبانی و منابع.
• کتابخانه سرطان.
• اطلاعات مخصوص بازماندگان/ بهدار/ حامیان.