درمان فوتودینامیک برای سرطان (پرسش و پاسخ)

Photodynamic Therapy for Cancer

نکات کلیدی:

• در درمان فتودینامیک (PDT) دارویی (به نام حساس به نور یا عامل حساس‌کننده به نور) با نوع خاصی از نور، براي نابودی سلول‌های سرطاني ترکیب می‌شود (پرسش 1و2).
• سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) عامل حساس‌کننده به نور به نام سدیم پورفیمر، یا فوتوفرين برای استفاده در PDT جهت درمان یا کاهش علائم سرطان‌های خاص را تأیید کرده ‌است (پرسش 3 ).
• بیمارانی که با سدیم پورفیمر درمان می‌شوند باید از نور مستقیم آفتاب و نور زیاد داخل خانه تا حداقل 6 هفته بعد از درمان دوری کنند (به پرسش 5 مراجعه کنید).
• محققان به مطالعۀ شیوه‌هایی برای ارتقاء مؤثر بودن PDT ادامه می‌دهند و استفادۀ آن را به سرطان‌های دیگر تسری می‌دهند (پرسش 6).

1. درمان فتودینامیک چیست؟

درمان فتودینامیک (PDT) درمانی است که از دارویی به نام داروی حساس به نور و یا عامل حساس‌کننده به نور و نوع خاصی از نور استفاده مي‌کنند. هنگامی که عامل حساس به نور در معرض طول موج مشخصی از نور قرار می‌گیرد، تولید نوعی اکسیژن می‌کند که سلول‌های موردنظر مجاور را از بین می‌برد.

هر داروی حساس به نور را نوری با طول موج مشخصی فعال می‌کند. این طول موج تعیین می‌کند که نور تا چه فاصله‌ای می‌تواند به داخل بدن عبور کند. بنابراین، پزشکان از داروی حساس به نور و طول موج نور برای درمان سلول‌هاي سرطاني در بخش‌های مختلف بدن توسط PDT استفاده می‌کنند.

2. چگونه از PDTبرای درمان سرطان استفاده می‌شود؟

در اولین مرحلۀ PDT برای درمان سرطان، عامل حساس به نور به داخل جریان خون تزریق می‌شود. این عامل را سلول‌ها در سراسر بدن جذب می‌کنند، اما در سلول‌های سرطانی بیش‌تر از سلول‌های طبیعی باقی می‌ماند. تقریباً 24 تا 27 ساعت پس از تزریق، زمانی‌که بیش‌ترین میزان عامل، سلول‌های طبیعی را ترک کرده ولی در سلول‌های سرطانی باقی ‌مانده است، تومور را در معرض نور می‌گذارند. عامل حساس به نور در تومور، نور را جذب و عامل فعالی از اکسیژن تولید می‌کند که سلول‌های سرطانی موردنظر را از بین می‌برد.

علاوه بر از بین بردن مستقیم سلول‌های سرطانی، به نظر می‌رسد که PDT تومورها را به دو طریق، کوچک و یا نابود می‌کند. عامل حساس به نور می‌تواند به رگ‌های خونی در تومور آسیب برساند و بدین طریق مانع رسیدن مواد مغذی لازم به سرطان شود. علاوه براین، PDT سیستم دفاعی بدن را برای حمله به سلول‌های تومور فعال می‌کند.

نوری که در PDT استفاده می‌شود، می‌تواند از جنس لیزر و یا منابع نوری دیگر باشد. نور لیزر از طریق کابل‌های فیبرنوری منتقل می‌شود تا نور را به قسمت‌های داخلی بدن برساند. مثلاً، کابل فیبر نوری را از طریق یک آندوسکوپ (لولۀ باریک مجهز به نوری که جهت بررسی بافت‌های بدن از آن استفاده می‌کنند) به داخل ریه‌ها و یا مری جهت درمان سرطان در این اعضاء، به داخل بدن می‌فرستند. سایر منابع نوری شامل دیود متصاعدکنندۀ نوری (LED) است، که برای تومورهای سطحی از قبیل سرطان پوست استفاده می‌شود. PDT معمولاً به‌عنوان یک فرایند سرپایی به‌کار می‌رود. PDT گاه تکرار می‌شود و یا با سایر درمان‌ها از قبیل جراحی، پرتودرمانی و یا شیمی‌درمانی توأماً استفاده مي‌شود.

3. در حال حاضر چه نوع سرطان‌هایی با PDT درمان می‌شوند؟

برای بررسی زمانی، سازمان غذا و داروی ایالات‌متحده(FDA) عامل حساس به نور به نام سدیم پورفیمر و یا فوتوفرین ® را برای استفاده در PDT به‌منظور درمان و یا کاهش علائم سرطان مری و سرطان ریۀ سلول غیرکوچک (non-small cell lung cancer) تأیید کرده است. ثابت شده است که سدیم پورفیمر در هنگامی‌که سرطان، مری را مسدود کرده و یا وقتی که نمی‌توان سرطان را به‌صورت رضایت‌بخشی تنها با لیزر درمانی درمان کرد، می‌تواند به کاهش علائم سرطان مری کمک کند. سدیم پورفیمر در درمان سرطان ریه سلول غیرکوچک در بیمارانی که درمان‌های معمول مناسب نیست و نیز برای کاهش علائم در بیمارانی که سرطان ریۀ سلول غیرکوچک ، باعث انسداد راه‌های تنفسی شده است، به‌کار می‌رود.

در سال 2003 سازمان غذا و داروي ايالات متحده تأثیر سدیم پورفیمر را برای درمان آسیب‌های پیش سرطانی در بیماران مبتلا به مری بارت (شرایطی که احتمال دارد منجر به سرطان مری شود) تأیید كرده است.

4. محدودیت‌های PDT چيست؟

نور مورد نیاز برای فعال کردن بیشتر عامل حساس به نور نباید بیش‌تر از یک سوم اینچ (حدود یک سانتی‌متر) به داخل نفوذ کند. به همین دلیل، از PDT معمولاً برای درمان تومورهای سطح و یا زیر پوست و یا در پوشش اعضای داخلی بدن یا حفره‌ها استفاده می‌کنند.

PDT همچنین در درمان تومورهای بزرگ، کم‌تر مؤثر است، چون که نور نمی‌تواند در اعماق این تومورها نفوذ کند  PDT. درمان، موضعی است و عموماً نمی‌تواند در درمان سرطانی که منتشر شده است به‌کار رود (متاستاتیک).

5. آیا PDT هیچ‌گونه یا عوارض جانبی دارد؟

سدیم پورفیمر پوست و چشم را برای تقریبا 6 هفته بعد از درمان به نور حساس می‌کند. بنابراین به بیماران توصیه می‌کنند که به مدت 6 هفته از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید و یا نور شدید در خانه اجتناب کنند.

عامل حساس به نور در داخل تومور جمع و نور فعال کننده بر تومور متمرکز می‌شود. در نتیجه آسیب به بافت‌های سالم به حداقل می‌رسد. به هرحال PDT ممكن است باعث سوختگی، تورم، درد، و لک در بافت‌های سالم بدن شود . از ديگر عوارض جانبی PDT، مربوط به نواحی مورد درمان است. این موارد شامل سرفه، مشکل در فرو دادن غذا، درد معده، تنفس دردناک، و یا تنگی نفس است. البته این عوارض جانبی معمولاً موقتی است.

6. PDT درآینده چگونه خواهد بود؟

محققان به مطالعۀ شیوه‌های ارتقاء میزان تأثیر PDT ادامه می‌دهند و آن را در انواع دیگر سرطان به‌کار می‌برند. پژوهش‌های بالینی جهت استفاده از PDT برای سرطان مغز، پوست، پروستات، گردن رحم، حفرۀ صفاق ( فضایی در شکم که حاوی روده‌ها، معده و کبد است) در دست انجام است.

تحقیقات دیگر، بر پیشرفت در عامل حساس به نور قویتر، که سلول‌های سرطانی را به‌طور مشخص‌تری هدف نگیرد، و بر نوری که در داخل بافت‌ها نفوذ کند و تومورهای بزرگ و عمیق را درمان کند ، متمرکز شده است.

محققان همچنین در حال بررسی شیوه‌هایی جهت بهبود تجهیزات و انتقال نور فعال‌کننده هستند.