بررسي ميزان بروز سرطان‌هاي شايع كشور به تفكيك جنس، نوع ضايعه، مورفولوژي و فراواني در استان‌هاي كشور براساس گزارش ثبت موارد سرطاني سال 1386
سرطان به‌طور فزاينده‌اي از شايع‌ترين بيماري‌هاي جهاني در دهه‌هاي آينده خواهد بود،انتظار مي‌رود تعداد موارد جديد سرطاني به 15 ميليون نفر در سال 2020 افزايش يابد كه حدود 60% اين موارد جديد در كشورهاي كمتر توسعه يافته ايجاد مي‌شوند. سرطان دومين عامل شايع مرگ و مير در كشورهاي توسعه‌يافته و سومين عامل مرگ و مير در كشورهاي كمتر توسعه يافته است.
در حال حاضر سرطان عامل 12% مرگ و مير در سرتاسر جهان است كه در سال‌هاي آينده روند رو به رشدي خواهد داشت چرا كه با افزايش متوسط سني جمعيت، كنترل نسبي بيماري‌هاي واگير و افزايش عوامل خطرمحيطي با افزايش بروز سرطان‌ها مواجه هستيم.
بررسي نتايج حاصل از فرايند ثبت سرطان به‌عنوان جزء اصلي برنامه كنترل سرطان مطرح است چرا كه اطلاعات حاصل از آن در حوزه‌هاي گوناگون از جمله بررسي اتيولوژيك، برنامه‌ريزي‌هاي بهداشتي براي پيشگيري در سطوح اوليه و ثانويه و درمان‌هاي مراقبتي بيماران داراي كاربرد فراگير است.
نظام ثبت سرطان ابزار اصلي مديريت و كنترل سرطان‌ها است. اين منبع اطلاعاتي نه‌تنها براي مطالعات اپيدميولوژيك اين بيماري، بلكه براي برنامه‌ريزي و پيش‌بيني وقايع، سنجش درستي تحقيقات و تأثير مداخلات موردنياز است و بدون داشتن يك نظام ثبت سرطان با استانداردهاي تعريف شده قادر به تدوين، اجرا و دوام هيچ برنامه كنترل سرطاني نخواهيم بود.
در ايران سرطان به‌طور كلي سومين عامل مرگ و مير است. سالانه بيش از 30.000 نفر در اثر سرطان جان خود را از دست مي‌دهند. تخمين زده ميشود سالانه بيش از 70.000 مورد جديد سرطاني در كشور اتفاق بيافتد و با افزايش اميد به زندگي و درصد سالمندي در جمعيت كشور انتظار مي‌رود بروز موارد سرطاني در دو دهه آينده به دو برابر افزايش يابد.
با توجه به منابع موجود، ميزان بروز موارد سرطان در كشور براساس شاخص 100 مورد در صد هزار نفر جمعيت برآورد ميشود. لذا براساس جمعيت كشور در سال 1386 موارد سرطاني، 71557 مورد پيش‌بيني ميشود. از اين تعداد حدود 62040 مورد آن گزارش و ثبت شده است. بنابراين پوشش گزارش كشوري ثبت سرطان سال 1386 بيش از 7/86 % كل موارد سرطان است.
گزارش حاضر براساس نتايج گزارش كشوري ثبت موارد سرطاني سال 1386 تهيه گرديده است.
تعداد موارد سرطاني به تفكيك جنس
براساس جدول زير از تعداد كل 62040 مورد سرطان ثبت شده سال 86 تعداد 34636 مورد (81/55 %) موارد سرطان آن مربوط به مردان و 27404 مورد مربوط به زنان بوده است. به‌عبارت ديگر (19/44 %) موارد سرطاني در زنان رخ داده است. بنابراين نسبت جنسي بروز سرطان در سال 1386 برابر 126 است يعني در مقابل هر 100 بيمار زن 126 بيمار مرد وجود داشته است.
براساس گزارش ثبت سرطان سال‌هاي 1386-1382 درصد جنسي به شرح زير مي‌باشد.
| 1386 |
1385 |
1384 |
1383 |
1382 |
سال جنس |
| درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
| 55/81 |
34636 |
56/49 |
33770 |
56/1 |
31355 |
56/6 |
26743 |
56/2 |
21620 |
مرد |
| 445/19 |
27404 |
43/51 |
26016 |
43/9 |
24498 |
43/4 |
34/4 |
43/8 |
16849 |
زن |
| 100 |
62040 |
100 |
59786 |
100 |
55853 |
100 |
100 |
100 |
38469 |
کل |
موارد جديد سرطاني به تفكيك محل ضايعه، جنس و بيشترين فراواني
سرطان‌هاي شايع براساس جمع كل
شايع‌ترين سرطان‌هاي ايران شامل موارد زير مي‌باشد:
- سرطان پوست 8877 مورد (6/14%)
- سرطان معده 6065 مورد (04/10%)
- سرطان پستان 6501 مورد (7/10%)
- سرطان روده بزرگ 4551 مرد(5/7%)
- سرطان مثانه 4077 مورد (7/6%)
- سرطان دستگاه خونساز 3399 مورد (6/5%)
- سرطان مري 3144 مورد (2/5%)
- ساير 66/39%
ساير سرطان‌ها شامل بدخيمي‌هاي پروستات، غدد لنفاوي، ريه و .... است.
براساس جداول تعداد و درصد سرطان‌ها به تفكيك نوع بافت‌شناسي، گروه‌هاي سني و جنسي اطلاعات زير در مورد انواع مورفولوژيك سرطان‌ها حاصل ميشود.
1. سرطان پوست در سال 1386
از تعداد 3403 و 5719 مورد سرطان پوست به ترتيب در زنان و مردان فراواني مورفولوژيك آنها مطابق جدول زير است:
|
مورفولوژي
جنس
|
Malignant
Melanoma
|
Squamous Cell
Carcinoma
|
Basal Cell Carcinoma |
ساير |
| زن |
(%3/82)130 |
(%15/3)522 |
(%73/5)2503 |
%7/38 |
| مرد |
(%2/8)164 |
(%25/02)1431 |
(%65/4)3742 |
%5/82 |
2. سرطان معده در سال 1386
از تعداد 1735 و 4484 مورد سرطان معده به ترتيب در زنان و مردان فراواني انواع مورفولوژيك آن مطابق جدول زير است.
|
مورفولوژي
جنس
|
Adeno carcinoma intestinal type |
Signet ring cell Carcinoma |
Adenocarcinoma (Nos) |
ساير |
| زن |
(%11/64)204 |
(%13/8)243 |
(%55/6)973 |
%18/96 |
| مرد |
(%13/8)625 |
(%11/8)526 |
(%58/9)2659 |
%15/5 |
3. سرطان پستان در سال 1386
از تعداد كل 6501 مورد سرطان پستان گزارش شده در زنان، انواع مورفولوژي آن مطابق جدول زير است:
|
مورفولوژي
جنس
|
Medullary Carcinoma |
Lobular Carcinoma |
Infiltrating ductal carcinoma |
ساير |
| زنان |
(%2/8)200 |
(%5/4)385 |
(%75/5)5312 |
%16/3 |
4. سرطان روده بزرگ در سال 1386
از تعداد كل 2127 و 2679 مورد سرطان كولوركتال گزارش شده به ترتيب در زنان و مردان، فراواني انواع مورفولوژيك آن مطابق جدول زير است:
|
مورفولوژي
جنس
|
Adenoca.in villous adenoma |
Mucinous Adenoca. |
Adeno
carcinoma (Nos)
|
ساير |
| زن |
(%0/2)6 |
(%7/7)167 |
(%54/4)1766 |
%37/7 |
| مرد |
(%0/3)10 |
(%9/9)271 |
(%78/5)215 |
%11/3 |
5. سرطان مري در سال 1386
از تعداد كل 1412 و 1699 مورد سرطان مري گزارش شده به ترتيب در زنان و مردان، فراواني انواع مورفولوژيك آنها به شرح زير است.
|
جنس
مورفولوژي
|
Adeno carcinoma (All Type) |
Squamous Cell Carcinoma |
ساير |
|
زن
|
(%7/79)110 |
(%85/4)1207 |
%6/8 |
|
مرد
|
(%16/36)278 |
(%76/2)1296 |
%7/44 |
6. سرطان مثانه در سال 1386
از تعداد كل 781 و 3617 مورد سرطان مثانه گزارش شده به ترتيب در زنان و مردان انواع مورفولوژيك آنها مطابق زير مي‌باشد.
|
جنس
مورفولوژي
|
Adenocarcinoma |
Squamous Cell Carcinoma |
Transitional Cell Carcinoma |
ساير |
| زنان |
18(%2/5) |
10(%1/4) |
737(%94/3) |
%1/8 |
| مردان |
35(%1/04) |
38(%1/24) |
3414(%94/3) |
%3/42 |
7. سرطان دستگاه خونساز در سال 1386
از تعداد كل 1283 و 2240 مورد سرطان دستگاه خونساز ثبت شده به ترتيب در زنان و مردان انواع مورفولوژيك آنها مطابق جدول زير است:
|
جنس
مورفولوژي
|
Acute Myeloblastic leukemia |
Chronic Lymphocytic Leukemia |
Multiple Myeloma & Plasmocytoma |
Acute Lymphoblastic Leukemia |
ساير |
| زنان |
23(%1/7) |
106(%8/1) |
137(%10/4) |
301(%23/4) |
%56/4 |
| مردان |
29(%1/2) |
287(%12/6) |
364(%15/9) |
459(%20/04) |
%49/9 |
8. سرطان غدد لنفاوي در سال 1386
ميزان تنوع انواع تشخيص‌هاي مورفولوژي سرطان غدد لنفاوي بسيار زياد است ولي از 734 و 1131 مورد سرطان گزارش شده به ترتيب در زنان و مردان بيشترين فراواني به شرح زير است.
| جنس مورفولوژي |
Malignant Lymphoma (Small B Cell) |
Malignant Lymphoma (Large cell, diffuse) |
Hodgkin disease (Nodular Sclerosis) |
ساير |
| زنان |
24(%3/4) |
119(%17/19) |
192(%52) |
%27/41 |
| مردان |
64(%5/8) |
179(%16/3) |
157(%13/8) |
%64/1 |
9. سرطان ريه در سال 1386
از تعداد 555 و 1512 مورد سرطان ريه گزارش به ترتيب در زنان و مردان فراواني انواع مورفولوژيك آن مطابق جدول زير است:
|
جنس
مورفولوژي
|
Small Cell Carcinoma |
Adenocacinoma |
Squamo us Cell Cercinoma (All Type) |
ساير |
|
%44/22
|
112(%20/18)
|
154(%27/7) |
44(%7/9) |
زنان |
| %28/48 |
595(%39/3) |
258(%17/06) |
231(%15/16) |
مردان |
10. سرطان پروستات در سال 1386
از تعداد كل 3164 مورد سرطان پروستات فراواني انواع مورفولوژيك آن به‌صورت زير است:
|
جنس
مورفولوژي
|
Carcinoma |
Adenocarcinoma |
ساير |
| مردان |
79(%2/4) |
2965(%92/7) |
%4/9 |
11. سرطان مغز در سال 1386
از تعداد 638 و 902 مورد سرطان مغز گزارش شده به ترتيب در زنان و مردان فراواني انواع مورفولوژيك آن به شرح زير است.
|
جنس
مورفولوژي
|
Glioblastoma |
Astrocytoma |
ساير |
| زنان |
169(%23/2) |
225(%35/2) |
%41/6 |
| مردان |
260(%29/9) |
329(%36/4) |
%33/7 |
12. سرطان تخمدان در سال 1386
از تعداد 942 سرطان تخمدان گزارش شده در زنان فراوان‌ترين انواع مورفولوژي به شرح زير است:
|
جنس
مورفولوژي
|
Adenocarcinoma (Nos) |
Serous Cyst Adeno Carcinoma |
Papillary Serous-Cyst Adenocarcinoma |
ساير |
| زنان |
57(%6/05) |
123(%13/0) |
259(%27/4) |
%53/55 |
بحث و نتيجه‌گيري
با توجه به جداول و نمودارها، مشخص مي‌گردد سرطان معده در مردان پس از پوست در رتبه دوم قرار دارد و در زنان در رتبه چهارم است. ميزان بروز اختصاصي سني (ASR) آن براي مردان 24/15 و زنان 65/6 است. براساس Globocan 2002 اين ميزان در كشورهاي پيشرفته براي مردان و زنان به ترتيب 3/22، 10 و در كل دنيا 22 و 3/10 مي‌باشد. سرطان معده در مردان، پراكندگي استاني تقريباً يكساني دارد و در يازده استان در مرتبه دوم و سوم و در استان بوشهر در مرتبه ششم قرار گرفته و (بدون در نظر گرفتن سرطان پوست) در بقيه استان‌ها بيشترين موارد گزارش شده را دارد.
حتي در استان‌هاي حاشيه درياي خزر مانند مازندران، گيلان و گلستان نيز ميزان موارد گزارش شده آن بيشتر از سرطان مري است.
با توجه به ميزان بالاي مرگ و مير سرطان معده و شيوع زياد آن در كشور، لازم است برنامه‌هاي كنترل و پيشگيري و آموزش راه‌هاي جلوگيري و روش‌هاي تشخيص زودرس آن مورد بررسي جدي قرار گيرد.
در مطالعه دكتر بابائي و همكاران در سمنان در سال‌هاي 2002-1998 در جمعيت بالاي 65 سال كه براساس (Crude Rate) ميزان ناخالص ابتلاء به سرطان گزارش گرديد نشان داد كه سرطان معده رتبه نخست را داراست.
در مطالعه چهارساله دكتر سجادي و همكاران در اردبيل در سال‌هاي 1999-1996 سرطان معده در هر دو جنس رتبه اول را با ASR معادل 1/49 در مردان و 4/25 در زنان نشان داد.
سرطان كولوركتال در زنان در رتبه سوم مي‌باشد (17/8 =ASR) و در مردان با ASR معادل 01/9 در رتبه پنجم قرار مي‌گيرد. اين سرطان پراكندگي استاني نسبتاً يكساني دارد. ASR جهاني گزارش شده آن در مردان و زنان به ترتيب در كشورهاي پيشرفته معادل 40 و 6/26 در كشورهاي كمتر توسعه‌يافته معادل 2/10 و 7/7 مي‌باشد.
در يك مطالعه نيز كه توسط آقاي دكتر انصاري و همكاران در سال 2005 در پنج استان اردبيل، گيلان، مازندران، گلستان و كرمان در يك دورة پنج ساله 2000-1996 انجام شده است، سرطان كولوركتال در مردان ASR برابر 2/8 و در زنان برابر 7 داشته است كه به آمارهاي اين گزارش نزديك است.
سرطان پستان در زنان همچنان در رتبه اول قرار داشته و با 06/25 = ASR بالاتر از موارد گزارش شده سرطان پوست مي‌باشد. پراكندگي استاني سرطان پستان نسبتاً يكسان بوده و در تمامي استان‌ها در صدر موارد سرطاني گزارش شده قرار دارد به‌جز در استان اردبيل كه پس از سرطان‌هاي معده و مري و پوست قرار دارد.
در مطالعه‌اي توسط دكتر سجادي و همكاران در سال 2002 سرطان پستان در زنان در رتبه اول اين گروه جنسي است. همچنين در مطالعه‌اي كه در سمنان در سال‌هاي 2002-1998 انجام گرديد. در جمعيت بالاي 65 سال سرطان پستان در زنان در رتبه دوم قرار داشت.
سرطان مثانه در مردان در رتبه سوم قرار دارد (66/11 = ASR ) اما در زنان فراواني بسيار كمتري دارد. (99/2 = ASR ) ميزان بروز اختصاص سني آن در كشورهاي پيشرفته در مردان 5/19 در كشورهاي در حال توسعه 3/5 و به‌طور كلي در جهان 1/10 گزارش شده است.
سرطان مري در زنان در رتبه پنجم (07/6 = ASR) و در مردان در رتبه هفتم
(25/6 = ASR) قرار دارد. در مقايسه ميزان بروز اختصاص سني آن در كشورهاي پيشرفته براي مردان و زنان به ترتيب 8/6 و 3/1 و در كشورهاي كمتر توسعه‌يافته به ترتيب برابر با 7/13 و 5/6 در كل 5/11 و4 مي‌باشد.
سرطان مري در ايران اختلاف پراكندگي استاني قابل توجهي دارد. به‌طوري كه در استان اردبيل در مردان پس از سرطان معده و در زنان اولين سرطان مي‌باشد. در استان‌هاي لرستان و ايلام در زنان پس از سرطان پوست و پستان و در استان‌هاي كردستان، آذربايجان شرقي،گلستان، سيستان و بلوچستان پس از پستان در رتبه دوم جاي دارد.
در مطالعه چهارساله دكتر سجادي و همكاران، سرطان مري در رتبه دوم و در مردان ميزان بروز اختصاص سني آن 4/15 و در زنان 4/14 است. در مطالعه‌اي در سواحل شرقي درياي خزر (تركمن‌ها) كه توسط دكتر سمناني و همكارانش انجام شد سرطان مري رتبه اول را به‌دست آورد. همچنين در مطالعه‌اي در شمال‌غربي ايران توسط دكتر صوفي و همكارانش، سرطان مري با مقادير ASR معادل 4/9 در مردان 1/7 در زنان در رتبه دوم شيوع قرار گرفت.
در گزارش كشوري ميزان بروز استاندارد اختصاصي سني، سرطان مري در استان‌هاي شمالي به ترتيب: گلستان (مردان 99/13 ، زنان 79/11) مازندران (مردان 16/10 ، زنان 68/8 )، گيلان (مردان 85/6 ، زنان 79/5) و اردبيل (مردان 07/12 ، زنان 36/18) بوده است.
به‌نظر مي‌رسد سرطان ريه در اين رتبهبندي جايگاه مورد انتظار را ندارد كه احتمالاً به دلايل زير مي‌باشد.
- فقدان امكانات و وسايل تشخيص و نمونه‌برداري در برخي نقاط كشور و دسترسي مشكل به ضايعات ريوي.
- تشخيص برخي موارد سرطان ريه براساس لاواژريه و همچنين روش‌هاي راديولوژي و بدون انجام بيوپسي انجام شده است و نمونه‌هاي سيتولوژي در برنامه‌هاي قبلي ثبت سرطان جمع‌آوري نگرديده است.
- با گسترش روش‌هاي غربالگري در برخي سرطان‌ها (از جمله سرطان پستان) توسط برخي مراكز تحقيقاتي كشور، آمار برخي سرطان‌ها افزايش داشته و در نتيجه در رتبهبندي، سرطان ريه در رتبه پايين‌تري قرار گرفته است.
- به دليل موارد بالاي متاستاز به ريه در برخي گزارش‌هاي پاتولوژي با تشخيص سرطان ريه، اوليه يا ثانويه بودن آن به‌طور دقيق ذكر نمي‌گردد كه به اين ترتيب اين موارد از ليست سرطان‌هاي ريه خارج مي‌گردد.
علت پايين بودن فراواني سرطان دستگاه خونساز احتمالاً به علت عدم انجام بيوپسي مغز استخوان خصوصاً در اطفال در برخي مراكز و بخش‌هاي هماتولوژي و همچنين ارسال نكردن نمونه آسپيراسيون مغز استخوان به مراكز پاتولوژي باشد كه در نتيجه در گزارش فعلي اين موارد ذكر نشده‌اند.
در بررسي نمودار ميزان بروز استاندارد شده سني و جنسي در كل سرطان‌ها در كشور مشاهده ميشود كه با افزايش سن ميزان بروز افزايش مي‌يابد و حداكثر آن در سن 84-80 سال است و پس از 85 سالگي كاهش مي‌يابد. اين موضوع مي‌تواند به علت عدم مراجعه بيماران اين گروه سني به مراكز تشخيص، عدم دسترسي افراد سالمند به امكانات تشخيصي و يا عدم انجام آزمايش‌هاي تشخيصي توسط پزشكان در اين سنين باشد.
با مطالعه جداول و اطلاعات موجود در اين مجموعه مشخص ميشود كه فراواني نسبي سرطان‌ها تقريباً مطابق با گزارش‌هاي جهاني است و تنها اوج فراواني سني سرطان پستان در خانم‌ها در كشور در دهه 4 و 5 و يك دهه پايين‌تر از آمارهاي جهاني است كه قابل بررسي مي‌باشد.
با بررسي ده نوع سرطان شايع كشور در زنان و مردان مشاهده ميشود كه فراواني آن تقريباً مشابه آمارهاي جهاني است ولي فراواني پايين سرطان‌هاي ريه و دستگاه خونساز قابل تأمل است كه برخي علل آن قبلاً ذكر شد. همچنين مورفولوژي‌هاي شايع سرطان‌هاي اصلي در ارگان‌هاي مختلف نيز مشابهت تقريبي با گزارش‌هاي جهاني دارد.