استفاده از لیزر در درمان سرطان: پرسش و پاسخ

1. اشعۀ لیزر چیست؟

واژۀ «لیزر» (Laser) مخفف عبارت تقویت نور به‌وسیلۀ تابش برانگیزانندۀ اشعه است. اشعه‌های معمولی مانند نور لامپ، طول موج‌های متعددی دارند و در تمام جهات منتشر می‌شوند. اما، اشعۀ لیزر طول موج خاص و مشخصی دارد. این طول موج در یک اشعۀ باریک متمرکز شده و اشعه‌ای بسیار پرقدرت را ایجاد می‌کند. می‌توان از این اشعۀ پرقدرت که جنس آن از نور است، جهت برش فولاد یا تراش الماس استفاده کرد. از آنجا که می‌توان لیزر را با دقتی بسیار بالا در محدوده‌های بسیار کوچک به‌کار گرفت، می‌توان از آن به‌منظور برخی عمل‌های جراحی بسیار خاص یا برش بافت‌ها (به‌جای چاقوی جراحی) استفاده کرد.

2. لیزردرمانی چیست و چگونه از این روش برای درمان سرطان استفاده می‌شود؟

در لیزردرمانی از اشعه‌ای پر قدرت برای درمان سرطان و دیگر بیماری‌ها استفاده می‌شود. از اشعۀ لیزر می‌توان برای کوچک کردن اندازه یا از بین بردن تومورها نیز استفاده کرد. بیش‌ترین موارد استفاده از لیزر در درمان سرطان‌های سطحی (سرطان‌هایی که در سطح بدن یا غشاء اندام‌های داخلی ایجاد می‌شوند) است، مانند سرطان پوست سلول بازال، و مراحل اولیۀ برخی از سرطان‌ها مانند سرطان‌های دهانۀ رحم، آلت مردانه، واژن، مهبل و سرطان ریۀ سلول‌ غیرکوچک
(Non-Small Cell Lung Cancer).

می‌توان از لیزر جهت درمان یا تخفیف برخی از عوارض سرطان، مانند خونریزی یا انسداد و گرفتگی (Obstruction) نیز استفاده کرد. برای مثال، می‌توان از لیزر جهت کوچک کردن اندازه یا از بین بردن توموری که موجب انسداد نای (لولۀ هوایی) یا مری بیمار شده است، استفاده کرد. از لیزر می‌توان جهت برداشتن پولیپ‌های رودۀ بزرگ یا تومورهایی که موجب انسداد رودۀ بزرگ یا معده شده‌اند نیز سود جست.

از لیزردرمانی می‌توان به‌تنهایی نیز استفاده کرد، اما در بیش‌تر موارد از این روش در کنار دیگر روش‌های درمانی، مانند جراحی، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی استفاده می‌شود. علاوه بر این، می‌توان از اشعۀ لیزر جهت مسدود کردن انتهای سلول‌های عصبی به‌منظور کاهش درد پس از جراحی، و مسدود کردن عروق لنفاوی به‌منظور کاهش تورم و محدود کردن گسترش سلول‌های تومور استفاده کرد.

3. لیزردرمانی چگونه بر روی بیمار انجام می‌شود؟

لیزردرمانی را اغلب به وسیلۀ یک اندوسکوپ منعطف (لوله‌ای باریک و نورانی که جهت معاینۀ بافت‌های داخلی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد) انجام می‌دهند. اندوسکوپ را به فیبرهای نوری (فیبرهایی باریک که توانایی هدایت نور را دارند) مجهز می‌کنند؛ و آن ‌را وارد یکی از مجاری بدن، مانند دهان، بینی، مقعد یا واژن می‌کنند. سپس اشعۀ لیزر را جهت از بین بردن یا بریدن تومور، به دقت نشانه‌گیری و شلیک می‌کنند.

در گرمادرمانی بینابینی القا شده توسط لیزر (Litt) «یا انعقاد نوری لیزری بینابینی» (Interstitial Laser Photocoagulation) نیز از اشعۀ لیزر جهت درمان برخی سرطان‌ها استفاده می‌شود. گرمادرمانی بینابینی القا شده توسط لیزر، مشابه یک روش درمانی سرطان به‌نام گرمادرمانی (Hyperthermia) است، که در آن از گرما برای کوچک کردن اندازۀ تومور به وسیلۀ آسیب رساندن یا از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود.

در گرمادرمانی بینابینی القا شده توسط لیزر، یک فیبر نوری به درون تومور متصل می‌شود. اشعۀ لیزر موجود در انتهای فیبر نوری باعث بالا رفتن دمای سلول‌های تومور و در نهایت آسیب دیدن یا از بین رفتن آنها می‌شود. از گرمادرمانی بینابینی القا شده توسط لیزر، گاهی براي کوچک کردن اندازۀ تومورهای موجود در کبد نیز استفاده می‌کنند.

درمان فوتودینامیک (Pdt) روش دیگری برای درمان سرطان است که در آن از لیزر استفاده می‌شود. در درمان فوتودینامیک، دارویی ویژه به‌نام حساس‌کننده به اشعه  (Photosesitizer) یا عامل حساس به اشعه به بیمار تزریق شده و جذب سلول‌های موجود در سراسر بدن وی می‌شود. پس از چند روز، این عامل غالباً جذب سلول‌های سرطانی می‌شود. سپس از اشعۀ لیزر جهت فعال‌سازی این عامل و از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. چون حساس‌کننده به اشعه به مدت تقریباً شش هفته، پوست و چشم‌ها را به نور حساس می‌کند، به بیماران توصیه می‌شود در طول این مدت، در معرض تابش مستقیم آفتاب و محیط‌های پر نور قرار نگیرند.  (اطلاعات بیش‌تر دربارۀ درمان فوتودینامیک در پرسش‌نامۀ پايگاه علمي، پزشكي و آموزشي مؤسسة تحقيقات، آموزش و پيشگيري سرطان  (www.ncii.ir) با عنوان درمان فوتودینامیک برای درمان سرطان: پرسش و پاسخ بیابید.)

4. در درمان سرطان از چه نوع لیزرهایی استفاده می‌شود؟

در درمان سرطان از سه نوع لیزر استفاده می‌شود: لیزرهای دی‌اکسیدکربنی (Co2)، لیزرهای آرگونی و لیزرهای نئودایمیوم: ایتریم- آلومینیوم- گارنت  (Neodymium:Yttrium-Aluminum-Garnet) (Nd:Yag). می‌توان هریک از این لیزرها را به‌همراه اندوسکوپ جهت کوچک کردن اندازه و از بین بردن تومورها مورد استفاده قرار داد. لیزرهای دی‌اکسید کربنی و آرگونی قادرند سطح پوست را بدون نفوذ به لایه‌های عمیق آن، ببُرند. بنابراین، می‌توان از آنها برای برداشتن سرطان‌های سطحی مثل، سرطان پوست استفاده کرد. برخلاف این دو نوع، از لیزر نئو دایمیوم: ایتریم- آلومینیوم- گارنت که از طریق اندوسکوپ وارد بدن می‌شود، در بیش‌تر موارد جهت درمان سرطان اندام‌های داخلی مانند رحم، مری و رودۀ بزرگ استفاده می‌شود. از طرفی می‌توان اشعۀ لیزر نئودایمیوم: ایتریم- آلومینیوم- گارنت را در حین گرمادرمانی بینابینی القا شده توسط لیزر، از طریق فیبرهای نوری به درون نواحی خاصی از بدن هدایت کرد و تاباند. از لیزرهای آرگونی اغلب جهت فعال‌سازی داروهای مورد استفاده در درمان فوتودینامیک استفاده می‌شود.

5. مزایای لیزر درمانی چیست؟

لیزرها دقیق‌تر از ابزارهای متعارف جراحی (چاقوهای جراحی) هستند، بنابراین آسیب کم‌تری به بافت‌های طبیعی می‌رسانند. در نتیجه، بیمارانی که این روش بر رویشان اجرا شده نسبت به دیگر بیماران، معمولاً درد، خونریزی، تورم و اثر زخم (جوشگاه) کم‌تری دارند. جراحی‌هایی که در آنها از لیزردرمانی استفاده می‌شود، معمولاً زمان کوتاه‌تری به طول می‌انجامند. در واقع، لیزر درمانی می‌تواند به شکل یک عمل سرپایی انجام شود. بیماران پس از جراحی لیزری سریع‌تر بهبود می‌یابند، و احتمال اینکه دچار عفونت شوند، کم‌تر است. بیماران باید با بهیار خود دربارۀ اینکه لیزردرمانی برایشان مناسب است یا نه مشورت کنند.

6. معایب لیزردرمانی چیست؟

لیزردرمانی محدودیت‌هایی هم دارد. جراحان برای اینکه بتوانند لیزر درمانی انجام دهند، باید دوره‌های آموزشی تخصصی ویژه‌ای را با موفقیت پشت سر بگذارند و انجام اقدامات احتیاطی نیز لازم است. از طرفی، لیزردرمانی گران بوده و تجهیزات حجیمی دارد. علاوه براین، تأثیرات لیزردرمانی ممکن است پایدار نباشد، بنابراین ممکن است پزشکان مجبور شوند، برای اینکه بیمار از تمام مزایای لیزردرمانی بهره‌مند شود، درمان را بر روی وی تکرار کنند.

7. چشم‌انداز لیزردرمانی چگونه است؟

در حال حاضر، در پژوهش‌های بالینی، پزشکان از لیزرها جهت درمان سرطان‌های مغز و پروستات و چند نوع سرطان دیگر استفاده می‌کنند. برای به‌دست آوردن آگاهي بیش‌تر دربارۀ پژوهش‌های بالینی می‌توانید به صفحۀ پژوهش‌های بالینی پایگاه اینترنتی انستیتوی ملی سرطان NCI  مراجعه کنید.

مراجع مرتبط

مقالات

• پرسش‌نامۀ پايگاه علمي، پزشكي و آموزشي مؤسسة تحقيقات، آموزش وپيشگيري سرطان (www.ncii.ir)،