نگاه اجمالی به سندروم قلبی ریوی

Cardiopulmonary Syndromes overview

سندروم‌های قلبی ریوی علائم بیماری در قلب و ریه هستند و از جمله آنها می‌توان به ناراحتی تنفسی (تنگی نفس)، سرفه، درد قفسه سینه، ضربان قلب نامنظم و تراكم مایعات اضافی در اطراف ریه‌ها - ترشح پردة جنبی( pleural effusion) و یا قلب – ترشح پرده دور قلبی (Pericardial Effusion) - اشاره کرد.

این موارد به دلیل سرطان یا شرایط دیگر به‌وجود مي‌آیند. چهار سندروم رایج قلبی ریوی ناشی از سرطان در این بخش شرح داده شده است.

ناراحتی تنفسی (تنگی نفس)

ترشح پردة جنبی بدخیم

ترشح پردة دور قلبی بدخیم

سندروم ورید اجوف فوقانی ((Superior Vena Cava Syndrome )

ناراحتی تنفسی و سرفه در دوران ابتلا به سرطان پیشرفته

اطلاعات کلی در مورد ناراحتی تنفسی و سرفه

علل ناراحتی تنفسی و سرفه

تشخیص ناراحتی تنفسی و سرفه

کنترل ناراحتی تنفسی و سرفه

ناراحتی تنفسی نفس کشیدن به سختی و همراه با درد یا تنگی نفس است. بیماران برای توصیف احساس کمبود نفس از کلمات مختلفی نظیر «فشار در قفسه سینه» و «احساس خفگی» استفاده می‌کنند.

درد ناشی از ناراحتی تنفسی در هر بیمار متفاوت و از درد خفیف در یک بیمار تا درد شدید در بیمار دیگر در نوسان است. ناراحتی تنفسی در بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته و سرطان ریه رایج است و اغلب در 6 هفته پایانی زندگی رخ می‌دهد.

علل ناراحتی تنفسی و سرفه 

دلايل متعددی باعث بروز ناراحتی تنفسی و سرفه مي‌شوند. در بیماران سرطانی موارد زیر از جمله علت‌های بروز این حالت‌ها است.

اثر مستقیم تومور:

• توموری که در مسیرهای هوا، حفره قفسه سینه، ریه، رگ حامل خون از قفسه سینه به قلب یا عروق لنفاوی نزدیک ریه‌ها منتشر شده است.
• ترشح پردة دور قلبی (تجمع مایعات در داخل کیسة پوشانندة دور قلب)

اثر غیرمستقیم تومور:

• ذات‌الریه نوعی عفونت ریه است. داروهاي درمان سرطان، خطر بروز عفونت در بیماران را افزایش می‌دهد.
• لخته‌های خون یا سلول‌های توموری که آزاد و از کنترل خارج شده و رگی را در ریه‌ها مسدود کرده‌اند.
• فلج شدن بخشی از دیافراگم

عوارض ناشي از درمان:

• ایجاد جوشگاه در ریه به دلیل پرتودرماني و شیمی‌درمانی
• ضعف عضلات قلب به دلیل شیمی‌درمانی

مشکلات غیرمربوط به سرطان، که ممکن است در بیمار وجود داشته باشد.

• بیماری مزمن انسدادی مجاري تنفسي
• نارسايی احتقانی قلب
• کم خونی
• شرایطی که در آن خون بیش از حد اسیدی است.
• ضعف عضلات در مجاري تنفسي که باعث اسپاسم می‌شود.

مشکلاتی که هیچ دلیل فیزیکی ندارد، مانند اضطراب

تشخیص ناراحتی‌های تنفسی و سرفه

تشخیص عامل ناراحتی‌های تنفسی و سرفه در بیمار به برنامه‌ریزی درمان کمک می‌کند. آزمایش‌ها و روش‌های تشخیص شامل موارد زیر است:

• معاینات فیزیکی و سابقة پزشکي: معاینة بدن برای بررسی علائم عمومی سلامتی، شامل بررسی علائم بیماری مانند برآمدگی‌ها یا نشانه‌هاي غيرعادي ديگر؛ سوابق درمانی بیمار و بیماری‌هایی که به آن مبتلا بوده و درمان‌هایی که انجام داده است.
• ارزیابی عملکردی: بررسی چگونگی تأثير ناراحتی تنفسی بر توانایی بیمار در انجام فعالیت‌های روزمره.
• عكس‌برداري از قفسه سینه و اندام‌ها و استخوان‌های داخل آن با اشعة ايكس: اشعه ایکس یک پرتوی انرژی است که می‌تواند تصاويری از نواحی داخلی بدن را بر روي يك فيلم ثبت كند.
• سی.‌تی.اسکن: روشی است که در آن مجموعه‌ای از عکس‌هایي دقيق و با جزئیات زیاد از نواحی داخلی بدن و زوایای مختلف آن گرفته می‌شود؛ تصاویر از طریق کامپیوتری که به دستگاه اشعه ایکس متصل شده است تولید می‌شود. معمولاً یک مادة رنگی به داخل رگ تزریق یا بلعیده مي‌شود تا بافت‌ها و اندام‌ها واضح‌تر دیده شوند. این روش به نام توموگرافی محاسباتی، توموگرافی کامپیوتری یا توموگرافی محوری کامپیوتری نیز شناخته می‌شود.
• شمارش کامل گلبول‌های خون: روشی است که از خون نمونه‌گيري شده در آن موارد زیر بررسی می‌شود.
  • تعداد گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت خون
  • مقدار هموگولوبین (پروتیین حامل اکسیژن) در گلبول‌های قرمز خون
  • تعیین بخشی از نمونه خون که از گلبول‌هاي قرمز تشکیل شده است.
• آزمایش اشباع اکسیژن: آزمایشی است برای تعیین حجم اکسیژن حمل شده توسط سلول‌های قرمز خون؛ اگر حجم اکسیژن کم‌تر از حد نرمال باشد، نشانة بیماری ریوی یا دیگر مشکلات پزشکی است. در یک روش، از دستگاهی استفاده مي‌كنند که به انگشت متصل می‌شود. این دستگاه حجم اکسیژن را در جریان خون انگشت می‌سنجد. در روش دیگر از نمونة خون گرفته شده از یک شریان ـ معمولاً در مچ دست ـ استفاده شده و حجم اکسیژن سنجیده می‌شود.
• آزمایش حداکثر فشار تنفسی : ( MIP - Maximum Inspiratory Pressure test) : حداکثر فشار تنفسی، يعني حداکثر فشاری که هنگام داخل کردن هوا در زمان تنفس ایجاد مي‌شود. آزمایش ام.ای.پی این فشار را اندازه‌گیری می‌کند و توانایی عضلات تنفسي را می‌سنجد. بیمار داخل دستگاه فشار سنج نفس می‌کشد؛ این دستگاه مقدار فشار را اندازه می‌گیرد و اطلاعات را به یک کامپیوتر می‌فرستد.

کنترل ناراحتی تنفسی و سرفه 

کنترل علت‌های ناراحتی تنفسی

امکان تشخیص و درمان علل ناراحتی تنفسی وجود دارد و درمان آن شامل موارد زیر است:

• درمان برای کوچک کردن یا از بین بردن تومور:
• پرتو‌درماني: نوعی درمان است که در آن از اشعة ایکس با انرژی زیاد، یا دیگر انواع پرتو، برای نابودي سلول‌های سرطانی استفاده می‌کنند. دو نوع پرتودرماني وجود دارد: پرتودرماني خارجی كه برای ارسال پرتو به سمت سرطان از دستگاهي خارج از بدن استفاده می‌شود. پرتودرماني داخلی كه مواد رادیو اکتیو را به وسيلة سوزن، تراشه، سیم یا کاتتر به‌طور مستقیم در محل سرطان یا نزدیکی آن قرار مي‌دهند.
• هورمون‌درمانی: نوعی درمان است كه با از بين بردن هورمون‌ها يا جلوگيري از فعاليت آنها مانع رشد سلول‌های سرطانی مي‌شود. هورمون‌ها توسط غدد بدن تولید و در جریان خون منتشر مي‌شوند. وجود بعضی هورمون‌ها باعث رشد برخي از انواع خاص سرطان مي‌شود اگر آزمایش‌ها نشان دهند که سلول‌های سرطانی در نواحی هستند که هورمون‌ها می‌توانند به آنها متصل شوند (گیرنده‌ها)، از دارو، جراحی یا پرتودرماني برای کاهش تولید هورمون‌ها یا توقف عملکرد آنها استفاده می‌شود.
• شیمی‌درماني: نوعی درمان است که در آن برای توقف رشد سلول‌های سرطانی از دارو استفاده مي‌كنند. اين کار موجب از بین بردن سلول‌ها و یا جلوگيري از تقسیم آنها می‌شود. هنگامی که شیمی‌درمانی از طریق خوردن دارو و یا تزریق آن در رگ یا عضله انجام ‌شود، داروها از طريق جریان خون می‌توانند به سلول‌های سرطانی در سرتاسر بدن دسترسی پیدا کنند: شیمی‌درمانی سیستمیک يا فراگیر (Systemic Chemotherapy) . هنگامی که شیمی‌درمانی به‌طور مستقیم در ستون فقرات، اندام یا حفره‌ای در بدن، مانند شکم، انجام شود؛ داروها بيش‌تر روی سلول‌های سرطانی در همان نواحی تأثیر مي‌گذارند.
• لیزر‌درمانی برای از بين بردن تومورهای داخل مجاري وسيع تنفسي: استفاده از اشعة لیزر (یک اشعه باریک از نور متراكم) به‌عنوان چاقوي جراحي برای برداشتن تومور.
• سوزاندن تومورهای درون مجاري وسيع هوارساني: استفاده از ابزار داغ، جریان الکتریکی یا ماده‌ای سوزاننده برای از بین بردن تومور.

استنت  گذاري (Stent)

در صورتی‌که یک مجراي وسيع تنفسي با توموری که از خارج به آن فشار مي‌آورد مسدود شده باشد، به‌وسيلة جراحی يك استنت (لوله نازک) در داخل مجراي هوا برای باز نگه داشتن آن قرار مي‌دهند.

داروها

• داروهای استروئیدی برای کاهش التهاب و تورم عروق لنفاوی در ریه‌ها
• برونکودیلاتور‌ها، داروهایی که برای باز کردن برونشیول‌هاي (مجاري هوايي کوچک) ریه‌ها استنشاق می‌شوند.
• دیورتیک‌ها يا مدرها  (Diuretics ) و داروهای دیگر برای نارسایی قلبی
• آنتی بیوتیک‌ها برای رفع عفونت قفسة سینه؛ از این داروها همراه با فیزیوتراپی تنفسی استفاده مي‌شود.
• داروهای مخدر، برای تسكين دردهاي متوسط تا شدید.
• داروهای ضد انعقاد خون، برای از بين بردن لخته‌های خونی که رگ‌ها را در ریه‌ها مسدود کرده‌اند.

عمل جراحي برای خارج کردن مایعات متراكم در اطراف ریه‌ها (بخش کنترل ترشح جنبی بدخیم Managing Malignant Pleural Effusions را مشاهده کنید)، مایعات متراكم در اطراف قلب (بخش کنترل ترشح پرده دور قلبی بدخیم Managing Malignant Pericardial Effusions) را مشاهده کنید) و یا در حفرة شکمی.

تزریق خون برای رفع کم خونی

کنترل علائم ناراحتی تنفسی:

کنترل علائم ناراحتی تنفسی شامل موارد زیر است:

• درمان با اکسیژن: بیمارانی که قادر به تنفس مقدار کافی از اکسیژن موجود در هوا نیستند مي‌توانند از اکسیژن مکمل که از مخازن یا سیلندرها استنشاق می‌شود استفاده کنند؛ همچنین استفاده از دستگاه‌هایی که اکسیژن موجود در هوا را جذب و متمرکز می‌کنند تجویز مي‌شود.
• داروها: داروهای مخدر معمولاً درد فیزیکی، ناراحتي روحی و خستگی را کاهش مي‌دهند و کیفیت زندگی بیمار را بهتر مي‌کنند؛ از داروهای دیگري نيز مي‌توان برای رفع و درمان ناراحتی تنفسی ناشي از اختلال هراس یا اضطراب شدید استفاده كرد.
• كمك‌هاي عمومی: اقدامات حمایتی نيز برای بعضی از بیماران مفید و شامل موارد زیر است:
  • تکنیک‌های جدید تنفس
  • هوای سردی که از میان گونه‌ها هدایت می‌شود.
  • مراقبه
  • تمدد اعصاب
  • بازخورد زیستی
  • روان‌درمانی

کنترل سرفة مزمن:

در بعضی بیماران، سرفة مزمن (طولانی مدت) باعث بروز درد و مانع از خوابیدن مي‌شود و ناراحتی تنفسی و خستگی را تشديد می‌کند.

درمان‌ها شامل موارد زیر است:

• داروهای متوقف كنندة سرفه
• داروهاي خلط‌آور
• داروهای استنشاقی برای آرام كردن سرفة مزمن مرتبط با سرطان ریه

ترشح جنبی بدخیم 

اطلاعات کلی در مورد ترشح جنبی بدخیم

علل ترشح جنبي بدخیم

تشخیص ترشح جنبی بدخیم

کنترل ترشح جنبی بدخیم

اطلاعات کلی در مورد ترشح جنبی بدخیم

حفرة جنبی، فضایی است در اطراف هر ریه در قفسه سینه وجنب لایه نازکی از بافت است که سطح خارجی هر ریه و دیواره‌های داخلی حفرة قفسة سینه را می‌پوشاند و فضای بسته‌ای ایجاد می‌کند که فضای جنبی نامیده می‌شود.

بافت جنبی در حالت عادی مقدار کمی مایع تولید می‌کند تا هنگام تنفس به حرکت آرام ریه‌ها در قفسة سینه فرد کمک کند؛ ترشح جنبی هم افزایش مقدار مایعات در فضای جنبی است، که به ریه فشار مي‌آورد و نفس کشیدن را دشوار می‌کند.

علل ترشح جنبی بدخیم

ترشح جنبی ممکن است بدخیم (در اثر سرطان) یا غیر بدخیم (به دلیل مشکلی غیر از سرطان) باشد. ترشحات بدخیم از عوارض رایج سرطان هستند؛ سرطان‌هاي ریه، پستان، لنفوم و خون از عوامل بیش‌ترین ترشحات جنبی هستند.

ترشحات ناشی از درمان سرطان مانند پرتودرماني یا شیمی‌درمانی، ترشحات ناشی از بدخیمی (Paramalignant Effusions) ناميده می‌شوند. همه ترشحات پرده جنبی که در بیماران سرطانی دیده شده است بدخیم نیستند. و معمولاً مشکلاتی نظیر نارسایی احتقانی قلب، ذات الریه، آمبولی ریوی و سوء تغذیه هم مي‌توانند از دلایل بروز ترشح جنبی باشند.

تشخیص ترشح جنبی بدخیم

علائم زیر به دلیل ترشح جنبی بدخیم به‌وجود مي‌آیند:

• ناراحتی تنفسی
• سرفه
• درد در قفسه سینه

کنترل ترشح جنبی بدخیم با کنترل ترشح غیربدخیم فرق دارد، بنابراین تشخیص دقیق آن اهمیت زیادی دارد. آزمایش‌های تشخیصی شامل موارد زیر است:

• عكس‌برداري از قفسه سینه: گرفتن عكس با اشعة ایکس از اندام‌ها و استخوان‌های داخل قفسة سینه. اشعة ایکس یک پرتوی انرژی است که با رفتن به داخل بدن، تصويری از نواحی داخلی بدن را روي فيلم ثبت مي‌کند.
• سی تی اسکن: روشی است که مجموعه ای از عکس‌های دقيق و از زوایای مختلف و با جزئیات زیاد از نواحی داخلی بدن تولید مي‌كند. تصاویر از طریق کامپیوتری که به دستگاه اشعه ایکس متصل شده است تولید می‌شود؛ گاهي یک ماده رنگی هم به داخل رگ تزریق شده یا بلعیده مي‌شود تا بافت‌ها و اندام‌ها در تصاوير واضح‌تر دیده شوند. این روش را توموگرافی محاسباتی، توموگرافی کامپیوتری یا توموگرافی محوری کامپیوتری نیز مي‌نامند.
• توراسنتز: (Thoracentesis) خارج کردن مایع از فضای جنبی است، با استفاده از سوزنی که بین دنده‌ها فرو برده می‌شود؛ اين عمل برای کاهش فشار روی ریه‌ها و/ یا مشاهدة مایع زیر میکروسکوپ جهت بررسی وجود سلول‌های سرطانی در آن انجام مي‌شود.
• بیوپسی: خارج کردن سلول‌ها یا بافت‌ها برای مشاهده آنها زیر میکروسکوپ و بررسی وجود علائم سرطان در آنهاست در صورتی‌که امکان انجام توراسنتز وجود نداشته باشد. ممکن است بیوپسی در طی توراکوسکوپی (عمل جراحی برای مشاهده اندام‌های داخل قفسه سینه جهت بررسی وجود نواحی غیر عادی) انجام شود. برشی در بین دو دنده ایجاد می‌شود و یک توراکوسکوپ (یک لوله نازک و سبک) در داخل قفسه سینه فرو برده می‌شود و سپس نمونه‌هايي برای بیوپسی برداشته می‌شوند.

کنترل ترشح جنبی بدخیم:

ترشح جنبی بدخیم معمولاً در سرطان‌هاي پیشرفته یا غیر قابل برداشت و یا در هفته‌های پایانی زندگی رخ می‌دهد. هدف درمان معمولاً تسکین بخشی است و از آن برای تخفیف عوارض بیماری و بهبود کیفیت زندگی بيمار استفاده می‌شود. هدف درمان وابسته به چندین عامل و از جمله موارد زیر است:

• پیش آگاهی (احتمال بهبودی)
• ترجیحات بیمار، با توجه به خطرات و فواید درمان
• توانایی بیمار برای انجام فعالیت‌های روزمرة زندگی
• نوع سرطان اولیه
• تعداد و انواع درمان‌های قبلي: مثلاً‌ در صورتی که سرطان در گذشته به شیمی‌درمانی پاسخ نداده باشد احتمال اینکه عوارض بیماری با استفاده از شیمی‌درمانی تسکین پیدا کند کم است.

درمان عوارض ترشح جنبی بدخیم شامل موارد زیر است:

• توراسنتز: (بخش تشخیص ترشح جنبی بدخیم را مشاهده کنید) خارج کردن مایع از فضای جنبي، با استفاده از سوزن و/ یا یک لوله پلاستیکی نازک تو خالی، مي‌تواند در کوتاه مدت به کاهش نشانه‌های شدید بیماری کمک کند؛ چند روز پس از توراسنتز، تغییر شکل ترشحات آغاز می‌شود. با این وجود تکرار توراسنتز خطراتی را هم به‌همراه دارد که از آن جمله می‌توان به خونریزی، عفونت، روی هم خوابیدن ریه، جمع شدن مایعات در ریه‌ها و کاهش فشار خون اشاره کرد.
• پلورودز:(Pleurodesis) عملی برای بستن فضای جنبی، جهت جلوگیری از تجمع مایعات در آن، است. ابتدا مایعات توسط توراسنتز و با استفاده از لولة قفسة سینه خارج می‌شود؛ سپس یک دارو یا ماده شیمیایی، که باعث بسته شدن کیسه جنب می‌شود، از طریق لولة قفسة سینه به داخل فضا تزریق می‌شود. براي اين كار معمولاً از مواد شیمیایی مانند بلئومیسین (Bleomycin) یا پودر تالک (Talc) استفاده مي‌شود.
• جراحي: از جراحی مي‌توان برای قرار دادن یک لوله (شانت - Shunt) جهت انتقال مایعات از حفره ششی به حفره صفاقی (شکمی) - جایی که مایع مي‌تواند راحت تر خارج ‌شود – استفاده كرد. گزینه دیگر پلورکتمی (Pleurectomy) يعني برداشتن بخشی از شش (پرده جنب) است که قفسه سینه را مي‌پوشاند.

ترشح پردة دور قلبی بدخیم:

اطلاعات کلی

علل ترشح

تشخیص ترشح

کنترل ترشح

اطلاعات کلی در مورد ترشح پردة دور قلبی بدخیم:

ترشح پردة دور قلبی افزایش مقدار مایعات است در داخل پریکارد (غشاء خارجی قلب – لایه نازکی از بافت که کیسه‌ای در اطراف قلب تشکیل می‌دهد). اين مایع اضافی به قلب فشار می‌آورد و مانع از پمپاژ عادی خون می‌شود. گاهي هم عروق لنفاوی را مسدود مي‌كند و ممکن است عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی به‌وجود آورد. در صورتی‌که سرعت تراكم مایعات زیاد باشد مي‌تواند موجب بیماری تامپوناد قلبی شود که فشاری مرگ‌بار به قلب وارد مي‌آورد و باید سريعاً و به‌طور صحیح درمان شود.

علل ترشح (افیوژن):

ترشح پرده دور قلبی ممکن است بدخیم یا غیر بدخیم باشد. افیوژن پرده دور قلبی بدخیم بر اثر سرطانی که در پریکارد (غشاء خارجی قلب) یا عضلات قلب شروع شده یا از ناحیه ریه، مری، تیموس (Thymus) یا سیستم لنفاوی به این قسمت‌ها منتقل شده باشد به‌وجود می‌آید.

تجمع بدخیم مایع در پریکارد معمولاً به دلیل سرطان ریه در مردان و سرطان پستان در زنان ایجاد می‌گردد. علت‌های بروز انواع غیر بدخیم آن هم شامل عفونت برون شامه قلب، حمله قلبی، کم کاری غده تیروئید، لوپوس(Lupus)، جراحت، عمل جراحي و ایدز است. عفونت پریکارد قلب از عوارض جانبی احتمالی پرتودرماني یا شیمی‌درمانی نيز هست.

تشخیص ترشح:

علائم زیر به دلیل تجمع بدخیم مایع در پریکارد بروز مي‌كند:

• ناراحتی تنفسی
• سرفه
• درد در قفسة سینه
• دشواری در تنفس در حالت دراز کشیده
• تورم در بخش فوقانی شکم
• سکسکه
• خستگی و ضعف مفرط

به دلیل اینکه ترشح پردة دور قلبی معمولا در سرطان پیشرفته یا در چند هفته آخر زندگی رخ مي‌دهد، تسکین علائم از انجام آزمایش‌های تشخیصی گسترده مهم‌تر است. از آزمایش‌ها و روش‌های زير براي تشخیص افیوژن پردة دور قلبی استفاده مي‌شود.

• عكس‌برداري از قفسه سینه: گرفتن عكس با اشعة ایکس از اندام‌ها و استخوان‌های داخل قفسه سینه. اشعه ایکس پرتوی انرژی است که می‌تواند تصويری از نواحی داخلی بدن را روي فيلم ثبت كند.
• اکوکاردیوگرافی: عملی که در آن امواج صوتی پرانرژی (اولترا سوند) به بافت‌ها یا اندام‌های داخلی قفسه سینه برخورد و پژواک‌ها تصويري از موقعیت قلب، حرکت دیواره‌ها و بخش‌های داخلی مانند دریچه‌ها را ارائه مي‌كنند.
• الکتروکاردیوگرام  (EKG or ECG): ضبط فعالیت الکتریکی قلب برای سنجش ضربان قلب و ریتم آن است؛ تعدادی پد کوچک (الکترود) روی قفسة سینه، بازوها و پاهای بیمار قرار می‌گیرند و به‌وسیله سیم به دستگاه الکتروکاردیوگراف متصل می‌شوند، سپس فعالیت قلب، به شکل گرافی خطی، روی کاغذ صبط می‌شود. فعالیت الکتریکی سریع‌تر یا آرام‌تر از حالت عادی، مي‌تواند نشانة یک بیماری یا آسیب قلبی باشد.
• پریکاردیوسنتز(Pericardiocentesis) : خارج کردن مایع از پریکارد (غشاء خارجی قلب) با استفاده از سوزنی که داخل دیواره‌های قفسه سینه فرو برده می‌شود. ممکن است پزشک برای مشاهدة حرکت سوزن در داخل قفسه سینه از اکوکاردیوگرام استفاده کند.
• می‌توان از این عمل برای تخلیه مایع جهت کاهش فشار روی قلب استفاده کرد. برای تشخیص ترشح پردة دور قلبی بدخیم(تجمع بدخیم مایع در پریکارد)، مایع زیر میکروسکوپ آزمایش می‌شود تا سلول‌های سرطانی مورد بررسی قرار گیرد. همچنین مایع برای بررسی نشانه‌هایی از عفونت هم آزمایش مي‌شود.

کنترل افیوژن (ترشح):

ترشح وسیع پردة دور قلبی بدخیم معمولاً توسط تخلیه مایع مهار می‌شود، مگر اینکه استفاده از روشی با تهاجم کم‌تر، برای بهبود کیفیت زندگی، از جمله اهداف درمان باشد؛ ولی این روش‌ها به طولانی‌تر کردن عمر بیمار کمک نخواهد کرد. اهداف درمان به چندین عامل وابسته است، كه در ادامه به بعضی از آنها اشاره مي‌شود.

• پیش آگهی بیمار (احتمال بهبود)
• هزینه، خطرات و شدت تهاجمی بودن درمان
• آیا درمان عوارض بیماری را كاهش می‌دهد و کیفیت زندگی بیمار را بهتر می‌کند؟
• آیا درمان مدت بستری بودن بیمار در بیمارستان را کاهش می‌دهد؟

گزینه‌های درمان شامل موارد زیر هستند:

• پرکاردیوسنتز (بخش تشخیص ترشح پردة دور قلبی بدخیم را مشاهده کنید): در بعضی بیماران پس از پرکاردیوسنتز مایع مجدداً در غشاء خارجی قلب جمع مي‌شود؛ در اين صورت یک کاتتر در محل قرار مي‌دهند تا تخلیه به‌طور پیوسته انجام شود. این عمل را به جای روش‌های تهاجمی‌تر، برای بیمارانی که سرطان پیشرفته دارند، به‌كار مي‌برند.
• تصلب پریکارد (غشاء خارجی قلب) (Pericardial Sclerosis): عملی است برای بستن غشاء خارجی قلب، تا مایعات نتوانند در حفره جمع شوند؛ ابتدا مایعات با پرکاردیوسنتز خارج می‌شوند، سپس یک دارو یا ماده شیمیایی که باعث بسته شدن غشاء خارجی قلب می‌شود از طریق کاتتر به فضای برون شامه تزریق مي‌شود. برای بسته شدن کامل پریکارد گاه چندین بار انجام این عمل ضروري است.
• پریکاردوتومی :(Pericardotomy) با جراحي یک برش روی قفسه سینه و سپس روی پریکارد (غشاء خارجی قلب) ایجاد می‌شود تا لولة تخلیه مایع جایگذاری شود. این عمل حجم مایعی را که از پریکارد تخلیه مي‌شود افزایش می‌دهد.
• پریکاردیکتومی:(Pericardiectomy) جراحی برای خارج کردن بخشی از برون شامه. از این جراحی هنگامی که عفونت‌های مزمن پریکارد وجود دارد، یا برای تخلیه سريع مایعات هنگام تامپوناد قلبی استفاده مي‌شود. به این جراحی پنجره پریکارد نیز گفته می‌شود.
• بالون پریکاردیوستومی(Balloon pericardiostomy) : یک کاتتر با سر بالونی داخل قفسه سینه و درون پریکارد قرار داده می‌شود. سپس بالون باد میشود تا دهانه پریکارد گشادتر شده مایعات درون حفره پریکارد تخلیه شوند. از این روش هنگامی استفاده مي‌شود که افیوژن پس از پریکاردیوسنتز عود کرده باشد؛ از این شیوه همچنین به‌عنوان یک روش جایگزین، برای جراحی‌هایی با تهاجم زیادتر، نيز استفاده می‌شود.

سندروم ورید اجوف فوقانی

اطلاعات کلی

علل سندروم

تشخیص سندروم

مهار سندروم

ملاحظات اجتماعی مربوط به سندروم

سندروم در کودکان

اطلاعات کلی:

سندروم ورید اجوف فوقانی مجموعة نشانه‌هايي است که با آغاز مسدود شدن اين ورید بروز مي‌كند؛ دهلیز راست قلب، خون را از دو رگ اصلی دریافت می‌کند. ورید اجوف فوقانی و ورید اجوف تحتانی

• ورید فوقانی خون را از بالاتنه به قلب مي‌رساند.
• ورید تحتانی خون را از پایین بدن به قلب مي‌رساند.

ورید اجوف فوقانی دارای جدار نازکی است و خون تحت فشار کم‌تری قرار دارد. در صورتی‌که توموری در قفسه سینه به‌وجود آید یا غدد لنفاوی مجاور متورم شوند (مثلاً از لنفوم)، ورید فوقانی فشرده شده جریان خون کند مي‌شود. گاه اين رگ به‌طور کامل مسدود شده، رگ‌های دیگربا بزرگ‌تر شدن جایگزین آن می‌شوند، ولی این امر نیاز به زمان دارد. سندروم ورید اجوف فوقانی مجموعه‌ای از علائم است که هنگام مسدود شدن بخشی از این ورید بروز مي‌كنند. محل ناحیه مسدود شده و سرعت رخ دادن انسداد بر علائم بیماری تأثیر می‌گذارد. علائم بیماری در صورتی‌که ورید به سرعت مسدود شود شدیدتر خواهند بود، زيرا وریدهای دیگر برای گشاد شدن و بر عهده گرفتن وظيفة خون‌رساني فزایندة ورید اجوف فوقانی وقت کافی ندارند. مکان ناحیة مسدود شده نیز بر شدت علائم بیماری تأثیر دارد.

• در صورتی‌که انسداد بالاتر از محل اتصال وریدهاي اجوف فوقانی و تحتانی باشد، وریدهای دیگر می‌توانند با گذشت زمان بزرگ‌تر شوند و وظيفة انتقال جریان خون را به عهده بگیرند؛ در این صورت علائم بیماری خفیف‌تر است.
• در صورتی‌که انسداد زیر محل اتصال وریدهاي اجوف فوقانی و تحتانی باشد، خون باید به وسیلة وریدهایی در قسمت بالايي شکم و ورید اجوف تحتانی به قلب باز گردانده شود، که این امر مستلزم فشار بیش‌تری است. علائم بیماری در این حالت شدیدتر است.

از جمله علائم رایج ناشی از سندروم ورید اجوف فوقانی می‌توان به مشکلات تنفسی و سرفه اشاره کرد.

رایج ترین اين علائم عبارتند از:

• مشکل در تنفس
• سرفه
• تورم صورت، گردن، بالاتنه و بازوها
• علائمی که کم‌تر رایج هستند شامل موارد زیر است:
• گرفتگي صدا (خش دار شدن)
• درد در قفسه سینه
• مشکل در بلع و/ يا صحبت کردن
• خون بالا آوردن هنگام سرفه
• متورم شدن رگ‌ها در قفسه سینه یا گردن
• متمایل شدن رنگ پوست به رنگ آبی
• افتادگی پلک

علل سندروم 

سندروم ورید اجوف فوقانی معمولاً به دلیل سرطان رخ می‌دهد. در بزرگسالان این سندروم اغلب با سرطان ریه یا لنفوم غیر هوجکین همراه است. یک تومور در قفسه سینه یا گره‌های لنفاوی متورم، به ورید اجوف فوقانی فشار وارد کرده جریان خون را مسدود مي‌کند. علل دیگری هم برای مسدود شدن ورید اجوف فوقانی وجود دارند که کم‌تر رایج هستند و در ادامه ذکر مي‌شوند:

• لخته خونی که به عنوان یک عارضة جانبی ناشی از استفاده از کاتتر‌های درون وریدی (یک لوله انعطاف‌پذیر که برای تزریق مایعات و گرفتن خون از آن استفاده می‌شود) به‌وجود می‌آید. علاوه بر این، لخته خون ممکن است عارضة جانبی سیم‌های دستگاه تنظیم کنندة ضربان قلب نيز باشد.
• عفونت در قفسة سینه، که باعث سفت شدن بافت‌های آسیب دیده می‌شود.
• سرطان‌های دیگر نظیر سرطان پستان متاستاتیک، تومورهای ژرم سل: سلولهای زایا (Germ Cell Tumors)  متاستاتیک، سرطان کولون، سرطان مری، سارکوم کاپوسی (Kaposi Sarcoma)، فیبروز مزتلیوما(Fibrous Mesothelioma) (سرطان اپیتلیوم-Epithelium) و لنفوم هوجکین
• سندروم بهجت (Bechet Syndrome): بیماری سیستم ایمنی بدن
• وجود تومور در تیموس یا تیرویید
• سارکویدوزیس(Sarcoidosis) - بیماری گره‌های لنفاوی که مانند سل عمل می‌کند.

تشخیص سندروم:

آزمایش زیر برای تشخیص سندروم ورید اجوف فوقانی و پیدا کردن محل انسداد انجام مي‌شود.

• عكس‌برداري با اشعه ایکس از قفسه سینه: گرفتن تصوير با اشعه ایکس از اندام‌ها و استخوان‌های داخل قفسه سینه. اشعه ایکس یک پرتوی انرژی است که می‌تواند با رفتن به داخل بدن تصويری از نواحی داخلی بدن را روي فيلم ثبت كند.
• سی‌.تی.اسکن: روشی است که مجموعه‌ای از عکس‌های دقيق و با جزئیات فراوان از داخل بدن و از زوایای مختلف مي‌گيرد؛ تصاویر از طریق کامپیوتری که به دستگاه اشعه ایکس متصل است تولید می‌شود. معمولاً یک ماده رنگی به داخل رگ تزریق یا بلعیده مي‌شود، تا بافت‌ها و اندام‌ها واضح‌تر دیده شوند. این روش به نام‌هاي توموگرافی محاسباتی، توموگرافی کامپیوتری یا توموگرافی محوری کامپیوتری نیز شناخته می‌شود. از سی.تی.اسکن قفسه سینه برای تشخیص سندروم ورید اجوف فوقانی استفاده می‌شود.
• ونوگرافی:(Venography) روشی است که در آن از اشعه ایکس استفاده می شود. یک ماده رنگی با کاتتر به وریدها تزریق می‌شود تا آنها را در زير اشعه ایکس قابل تشخیص کند.
• ام.آر.آی (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی): روشي است که در آن از آهن‌ربا، امواج رادیویی و کامپیوتر برای تهیه مجموعه‌ای از عکس‌های دارای جزئیات از نواحی داخل بدن استفاده می‌کنند. این روش را تصویر برداری با تشدید مغناطیسی هسته‌ای نیز مي‌نامند.
• اولتراسوند :عملی است که در آن امواج صوتی پر انرژی (اولترا سوند) به بافت‌ها یا اندام‌های داخلی قفسه سینه برخورد می‌کند و پژواک به‌وجود می‌آید. پژواک‌ها تصویری از بافت‌های بدن را ترسيم مي‌كنند که سونوگرام نامیده می‌شود.

نوع سرطان می‌تواند روی نوع درمان تأثیر بگذارد. به همین دلیل باید قبل از شروع درمان سندروم ورید اجوف فوقانی آزمایش تشخیص نوع سرطان انجام شده باشد. تأخیر در شروع درمان، در مدتی که آزمایش‌های تشخیصی انجام می‌شود، معمولاً مشکلی براي بزرگسالان به‌وجود نمی‌آورد مگر در صورتی‌که مجاري هوا مسدود یا مغز متورم شده باشد.

در صورتی‌که بیمار مشکوک به سرطان ریه باشد، بر روي نمونه خلط و بیوپسی انجام مي‌شود.

مهار سندروم:

این بخش مربوط به درمان سندروم ورید اجوف فوقانی ناشی از سرطان است. نوع درمان به موارد زیر بستگي دارد:

• نوع سرطان
• علت مسدود شدن
• شدت علائم بیماری
• پیش آگاهی (احتمال بهبود)
• خواستة بیمار

درمان سندروم رگ بزرگ زبرین (وريد فوقاني) شامل یکی از موارد زیر است:

انتظار (مراقبانه):

به‌معنای نظارت دقیق بر وضعیت بیمار بدون انجام درمان است، مگر اينكه علائم بیماری ظهور کرده یا تغییر کند. در صورتی‌که جریان خون مناسبی از طریق وریدهای دیگر برقرار شده علائم بیماری خفیف باشد نیازی به درمان وجود ندارد .از اعمال زیر برای تسکین عوارض بیماری و راحتي بیمار استفاده مي‌شود:

• بالاتر قرار دادن بالاتنه نسبت به پایین تنه
• کورتیکو استروئیدها (Corticosteroids) : داروهایی که تورم را کاهش می‌دهند
• دیوریتیک‌ها (داروهایی که باعث می‌شود مایعات اضافی بدن وارد ادرار شوند.) بیمارانی که از این داروها استفاده می‌کنند بايد به دقت تحت نظر باشند، زیرا این داروها گاه باعث دهیدراسیون ( از دست دادن بیش از حد آب بدن) مي‌شود.

پرتو‌درمانی:

در صورتی‌که تومور مسدودکنندة ورید اجوف فوقانی به شیمی‌درمانی جواب ندهد از پرتودرماني استفاده مي‌شود. پرتودرماني، از اشعة ایکس با انرژی زیاد یا دیگر انواع پرتو برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. دو نوع پرتودرماني وجود دارد، خارجي و داخلي؛ در پرتودرماني خارجی از دستگاهي كه خارج از بدن قرار دارد، برای ارسال پرتو به سمت سرطان استفاده می‌شود، پرتودرماني داخلی از مواد رادیو اکتیوی که در سوزن‌ها، تراشه‌ها، سیم‌ها یا کاتترها قرار داده شده است و به‌طور مستقیم در محل سرطان یا نزدیکی آن قرار می‌گیرد، استفاده می‌کند.

شیمی‌درمانی:

شیمی‌درمانی یک درمان رایج برای تومورهایی است که به داروهای ضد سرطان واکنش مثبت نشان می‌دهند؛ از جمله این تومورها می‌توان به سرطان ریة سلول کوچک و لنفوم اشاره کرد. از این درمان برای بیماران مبتلا به سندروم ورید اجوف فوقانی نيز استفاده مي‌شود. شیمی‌درمانی، از دارو برای توقف رشد سلول‌های سرطانی، با از بین بردن یا متوقف کردن تقسیم آنها، استفاده می کند.

هنگامی‌که شیمی‌درمانی از طریق دهان و یا تزریق به ورید یا عضله انجام می‌شود، داروها وارد جریان خون می‌شوند و به سلول‌های سرطانی در سرتاسر بدن دسترسی پیدا مي‌کنند (شیمی‌درمانی سیستمیک يا فراگیر) ؛ اگر شیمی‌درمانی به‌طور مستقیم در ستون فقرات، اندام یا حفره‌ای در بدن مانند شکم انجام شود، داروها بيش‌تر روی سلول‌های سرطانی همان نواحی تأثیر مي‌گذارند (شیمی‌درمانی موضعی).

ترومبولیز (Thrombolysis)

سندروم ورید اجوف فوقانی هنگام تشکیل شدن ترومبوس (لخته خون)در یک رگ با گرفتگي جزئی به‌وجود می‌آید. ترومبیولیز روشی است که برای متلاشی کردن و از بین بردن لخته‌های خون به‌كار مي‌رود؛ این کار با داروهایی که به‌طور مستقیم از طریق کاتتر در داخل لخته قرار می‌گیرد، یا با ترومبکتومی(thrombectomy)، استفاده از دستگاهی که در رگ قرار می‌گیرد،  انجام می‌شود.

جایگذاری استنت:

مي‌توان از استنت برای رفع مشكل رگ‌های مسدود شده استفاده كرد، استنت یک وسيلة لوله مانند است که در داخل رگ قرار مي‌دهند تا خون از آن عبور كند. این روش برای بیش‌تر بیماران مفید است. بیماران همچنین مي‌توانند از داروهای ضد انعقاد خون برای جلوگیری از تشکیل لخته‌های خون بیش‌تر استفاده کنند.

جراحی:

گاهی از جراحی هم برای بای پس (دور زدن) ناحیه مسدود شده در ورید بیماران سرطانی استفاده می‌شود، ولی این روش اغلب برای بیماران غیرسرطانی كاربرد دارد.

ملاحظات اجتماعی سندروم

سندروم ورید اجوف فوقانی یک مشکل جدی و ناراحت‌كننده برای بیمار و خانوادة وي است؛ اينكه بیمار و خانوادة او دربارة علل سندروم ورید اجوف فوقانی و چگونگی درمان آن اطلاعاتی داشته باشند بسيار اهميت دارد و اضطراب ناشی از عوارضي مانند تورم، مشكل بلع، سرفه و گرفتگی صدا را كاهش مي‌دهد.

هنگامی‌که بیمار عليرغم سرطان لاعلاج نخواهد از درمان‌های تهاجمی استفاده کند، درمان‌های تسکین‌بخش با كاهش و تسكين عوارض بیماری به حفظ آرامش و راحتی بیمار کمک مي‌کند. می‌توان به بیماران و خانواده‌های آنها آموزش داد که چگونه از مراقبت‌هاي تسکین‌دهنده برای كاهش عوارض و بهبود کیفیت زندگی استفاده کنند.

سندروم در کودکان:

سندروم ورید اجوف فوقانی در کودکان از نظر پزشكي یک وضعیت اضطراری و جدی است، زیرا موجب مسدود شدن ناي كودك مي‌شود و اغلب یک مشکل مرگبار است؛. این امر ناشي از این است که همراه با اين سندروم، نای (لوله هوای) کودک به سرعت مسدود مي‌شود. در بزرگسالان، نای نسبتاً سفت ولی در کودکان نرم‌تر است و می‌تواند با تحت فشار قرار گرفتن به‌آساني بسته شود؛ همچنین قطر نای کودک کوچکتر است، بنابراین مقدار كم تورم نيز باعث بروز مشکلات تنفسی مي‌شود. فشرده شدن نای، سندروم مدیاستینال فوقانی - .(Superior Mediastinal Syndrome - SMS) ناميده می‌شود و چون سندروم ورید اجوف فوقانی و SMS معمولاً در کودکان همراه با هم رخ می‌دهد، این‌طور به‌نظر مي‌آيد که هر دو سندروم مشابه هستند.

عوارض رایج سندروم ورید اجوف فوقانی در کودکان مشابه با بزرگسالان است. اين عوارض عبارتند از:

• سرفه
• گرفتگی صدا
• مشکلات تنفسی
• درد در قفسه سینه

عوارض جانبی دیگری نيز وجود دارند که جدی‌تر هستند، ولی ميزان شیوع کم‌تري دارند.

• غش
• اضطراب
• گیج بودن
• خستگی
• سردرد
• مشکلات بینایی
• احساس گرفتگي گوش‌ها

علت‌ها، تشخیص و درمان سندروم ورید اجوف فوقانی در کودکان با بزرگسالان تفاوت دارد.

رایج‌ترین علت بروز اين سندروم در کودکان لنفوم غیر هوجکین است. اين سندروم در کودکان به ندرت رخ می‌دهد؛ بروز اين سندروم در كودكان ممکن است همانند بزرگسالان به دلیل لخته‌های خونی باشد که از عوارض جانبی استفاده از کاتتر درون وریدی است.

سندروم مذكور را در کودکان مي‌توان قبل از تشخیص قطعی سرطان درمان كرد.

معاینة فیزیکی، پرتونگاري از قفسة سینه و سابقة پزشکی معمولاً از كارهايي هستند که بايد برای تشخیص سندروم ورید اجوف فوقانی در کودکان انجام شود. در صورتی‌که در بیمار مشکوک به سرطان باشند، بیوپسی تنها در صورتی انجام می‌شود که ریه‌ها و قلب کودک مبتلا بتواند مدت بیهوشی مورد نیاز را تحمل کند.

آزمایش‌های تصویر برداری ديگري هم براي اطمينان از بی‌خطر بودن بیهوشی انجام مي‌شود. در بیش‌تر موارد درمان را قبل از تشخیص قطعی سرطان آغاز مي‌كنند.

سرعت آغاز درمان در اين بيماري بسيار مهم است.

برای درمان سندروم ورید اجوف فوقانی در کودکان از درمان‌های زیر استفاده مي‌شود.

• پرتودرمانی: برای از بين بردن يا كوچك كردن توموری که عامل مسدود کردن ورید است معمولاً از پرتودرماني استفاده می‌شود. پس از پرتودرمانی اغلب نفس کشیدن سخت‌تر مي‌شود، زیرا اين كار موجب تورم مي‌شود و مسیر نای را باریک‌تر می‌کند. در اين مورد از دارو برای کاهش تورم استفاده مي‌شود.
• دارو‌ها: داروهای ضد سرطان، استروئیدها و/ یا داروهای دیگر مورد استفاده قرار مي‌گیرند. در صورتی‌که تومور به این داروها واکنش نشان نداد احتمالاً از نوع خوش‌خیم است وسرطانی نيست.
• جراحی: از جراحی برای بای پس ناحیه مسدود شده رگ یا برای جایگذاری استنت برای باز کردن ورید استفاده مي‌شود.