خارش

Pruritus

مقدمه

خارش مي‌تواند از عوارض جانبی برخی روش‌های درمانی و یا نشانة وجود برخی از انواع سرطان باشد. در این مقاله مختصر دربارة خارش شدید، دلایل ایجاد و درمان‌های آن بحث شده است.

خلاصه

خارش، به حسي گفته مي‌شود که تمایل شدید به خاراندن را در فرد بر مي‌انگیزد. این حس، پدیدة آزاردهنده‌اي است و موجب ناراحتی مي‌شود. خاراندن مي‌تواند خراشیدگی پوست و در نتیجه عفونت ايجاد كند. دلیل خارش مي‌تواند هر عاملی باشد، از خشکی پوست گرفته تا سرطانی که تشخیص داده نشده است؛ در افراد مبتلا به سرطان یا افراد تحت درمان نيز گاهي بروز مي‌كند.

عوامل خطرزا

خارش، فقط در برخی افراد مبتلا به سرطان ایجاد مي‌شود و نه همة آن‌ها. با اینحال، احتمال ابتلا به اين عارضه در افراد مبتلا به سرطاني که دارای شرایط زیر باشند بیش‌تر است:

• افرادی که دچار بیماری‌های بدخیم مختلفی باشند که موجب ایجاد خارش مي‌شوند، مانند ساركوم كاپوزي (Kaposi Sarcoma) مربوط به بیماری ایدز، لنفوم هوچكين (Hodgkin Lynphoma) و دیگر لنفوم‌ها، سرطان خون، آدنوکارسینوماي معده، لوزالمعده، ریه، رودة بزرگ، مغز و پستان و پروستات؛ خارش ناشی از این بیماری‌ها با درمان بیماری یا بهبود بیمار احتمالاً برطرف مي‌شود، ولي ممکن است با عود بیماری باز هم ایجاد شود.
• افرادی که تحت شيمي‌درماني قرار داشته‌اند؛ معمولاً خارش ناشی از شيمي‌درماني ظرف 30 تا 90 دقیقه فروکش مي‌کند و نیازی به درمان مجزا ندارد. بروز خارش مي‌تواند نشانة حساسيت ويژة بیمار به داروی مورد استفاده در شيمي‌درماني باشد.
• افرادی که تحت پرتودرمانی قرار داشته‌اند. تشعشعات رادیواکتیو مي‌تواند سلول‌های پوستی را از بین برده و موجب سوزش و خارش شود. با پوسته پوسته شدن و کنده شدن پوست، خاراندن آن مي‌تواند بیش‌تر به پوست آسیب برساند و در نتیجه احتمال عفونت بیش‌تر مي‌شود. در اين صورت لازم است درمان برای مدتی متوقف شود تا پوست برای ترمیم خود فرصت پیدا کند.
• افرادی که تحت هر دو درمان شیمی‌درمانی و پرتودرمانی قرار داشته‌اند، تأثیرات ترکیبي داروهای این روش‌ها مي‌تواند واکنش شدیدتر پوست را به همراه داشته باشد.
• افرادی که تحت درمان تعدیل‌کننده پاسخ بيولوژيك (Biological Response Modifier Therapy) (درمانی که در آن پاسخ طبیعی دستگاه ایمنی بدن به بیماری تقويت مي‌شود) قرار داشته‌اند.
• بيماراني که پیوند مغز استخوان داشته‌اند، گاه دچار عوارض پوستی مانند خشکی پوست، خارش و کهیر مي‌شوند.

داروهایی که در طول درمان تجویز مي‌شوند نیز مي‌توانند موجب خارش شوند. خارش مي‌تواند به دلیل حساسیت به دارو یا تأثير دارو بر عملکرد طبیعی اعصاب باشد.

خارش ممکن است نشانة عفونت باشد؛ این عفونت مي‌تواند ناشی از درمان سرطان بوده یا دلیل دیگری داشته باشد؛ عفونت‌هایی همراه با خارش، اغلب بر اثر تومور، بیماری‌های قارچی، ترشحات زخم و یا درناژ (Drainage) پس از جراحی ایجاد مي‌شوند.

خارش تنها یک نشانه است و نه تشخیص یا وجود بیماری. اگر احساس خارش داشتید، پزشک خود را از این موضوع آگاه کنید. پزشک سابقة پزشکیتان را بررسی خواهد کرد و از شما معاینه بالینی ‌به عمل خواهد آورد. این ارزیابی به پزشک امكان مي‌دهد تا مشکلی را که موجب ایجاد خارش شده تشخیص دهد و مناسب‌ترین درمان را برای آن انتخاب کند.

درمان

مراقبت از سلامت پوست مي‌تواند خارش را از بين ببرد. برای مراقبت صحیح از پوست باید تغذیه و نوشیدنی کافی ومناسب روزانه، محافظت در برابر عوامل محیطی و روش‌های نظافتی را که باعث خشکی پوست نشوند، رعایت كرد.

برخی از عوامل خاصي که مي‌توانند خارش را برطرف کنند، در زیر آمده‌اند:

• کرم‌ها و لوسیون‌های مرطوب‌کننده. این محصولات حاوی مواد مرطوب‌کننده، لایه‌هایی را بر روی سطح پوست ایجاد مي‌کنند که موجب مي‌شود رطوبت در زیر این لایه جمع شود. این امر باعث پیشگیری از خشکی پوست، كه يكي از عوامل خارش است، مي‌شود. این محصولات باید به دقت و با توجه به نیازهای هر فرد انتخاب و تهیه شوند، زيرا برخی از مواد تشکیل‌دهندة این محصولات مانند وازلین، لانولین (روغن پشم گوسفند) و روغن‌های معدنی مي‌توانند در برخی افراد ایجاد آلرژی (حساسیت) کنند.
• پودرها، صابون‌های مایع مخصوص حمام و نشاستة ذرت. این محصولات را باید به‌دقت مصرف كرد، به این دلیل که گاهي باعث تحریک پوست و ایجاد خارش مي‌شوند. نشاستة ذرت، درمانی مؤثر برای خارش ناشی از خشکی پوست مربوط به پرتودرمانی است؛ اما نباید آن را در سطوح مرطوب، محل‌هایی که دارای مو هستند، غدد عرق، چين‌هاي پوستي یا نواحی نزدیک به سطوح مخاطی مانند واژن یا مقعد مورد استفاده قرار داد. نشاستة ذرت اگر مرطوب شود، مي‌تواند باعث رشد تودة قارچی شود. برخی از پودرهایی که حاوی پودر تالک (Talcum) و آلومینیوم هستند، ممکن است در طول دورة پرتودرمانی موجب تحریک پوست شوند و باید از مصرفشان هنگام پرتودرمانی اجتناب نمود. الکل یا منتول، که مواد تشکیل‌دهندة برخی از کرم‌ها و لوسیون‌های تجاری و بدون نیاز به نسخه هستند نیز، گاهي باعث واکنش‌های پوستی مي‌شوند. کرم‌های استروئیدی موضعی مي‌توانند خارش را کاهش دهند اما از طرفی هم باعث نازکي و آسیب‌پذیری بیش‌تر پوست در برابر آسيب مي‌شوند.
• حمام ولرم. حمام با آب نه چندان گرم و به مدت کم‌تر از نیم ساعت، به‌طور روزانه یا یک روز در میان، برای رفع خارش مفید است؛ حمام كردن پی‌درپی باعث بیش‌تر شدن خشکی پوست مي‌شود و حمام با آب داغ نیز خارش را افزایش مي‌دهد.
• صابون‌های ملایم. در صابون‌های ملایم از مادة صابون یا مواد شوینده‌ای که باعث تحریک پوست مي‌شوند، به میزان کم‌تری استفاده مي‌شود. مي‌توان در مرحلة پایانی حمام، به آب، روغن افزود و یا پیش از خشک شدن پوست، آن را چرب كرد.
• محیط خنك و مرطوب. گرما مي‌تواند باعث ایجاد خارش شود. پوست انسان در شرایط محیطی دارای رطوبت کم (خشک)، رطوبت خود را از دست مي‌دهد. یک محیط خنك و مرطوب مي‌تواند از ایجاد خارش پیشگیری کند.
• زدودن پسماندة (کف) مواد شوینده. پسمانده‌‌های مواد شوینده و یا نرم‌کننده‌های مصنوعی، بر روی لباس، مي‌تواند خارش را شدیدتر کند. مي‌توان این تحریکات را با افزودن سرکه (یک قاشق چای‌خوری به ازای هر پیمانه آب) در هنگام آبکشی لباس‌ها یا استفاده از صابون‌های ملایم مخصوص شست‌وشوی لباس کودکان کاهش داد.
• لباس‌ها و ملحفه‌های نخی (کتانی). گرمای بدن، لباس‌های پشمی و برخی از مصنوعات شيميايي مي‌توانند موجب تشدید خارش شوند. استفاده از لباس‌های گشاد و سبک نخی و همچنین ملحفه‌های نخی برای پیشگیری از خارش مفید است.

معمولاً در درمان خارش، علاوه بر مراقبت از پوست، داروهای خوراکی یا موضعی (مالیدنی) نیز ضروری است. آنتی‌بیوتیک‌ها مي‌توانند خارش‌های ناشی از عفونت را برطرف کنند. داروهای آنتی‌هیستامین (ضدحساسیت) نیز در برخی موارد برای درمان خارش مؤثر واقع مي‌شوند. داروهای آرام‌بخش و داروهاي مسکن و داروهای ضدافسردگی هم مي‌توانند برای رفع خارش داروهای مؤثری باشند. مصرف آسپرین باعث مي‌شود خارش در برخی بیماران کم شود و در برخی دیگر افزایش یابد؛ مصرف آسپرین به همراه سایمتیدین (Cimetidine) برای بیماران مبتلا به لنفوم هوچكين یا زیادی گلبول‌های قرمز خون (Polycythemia Vera) مفید است.