اسكلروز مولتيپل چيست (ام اس)؟
ام اس يك بيماري مزمن است كه در آن اعصاب نخاع و مغز و همچنين عصب چشمي آسيب مي‌بينند.
اسكلروز به معني جوشگاه مي‌باشد، و در بيماران مبتلا به ام اس نواحي از جوشگاه در پاسخ به آسيب عصبي ايجاد مي‌شود. بسته به اينكه اين آسيب در كدام ناحيه از عصب رخ مي‌دهد نشانه‌ها ممكن است شامل مشكل در كنترل عضلات، از دست دادن تعادل، مشكلات بينايي و يا صحبت كردن ايجاد شود.
نشانگان ام اس: ضعف، بيحسي و كرختي
آسيب عصبي مي‌تواند باعث بروز موارد زير شود.
• ضعف در بازوها و يا پاها
• بيحسي و كرختي
• از دست دادن تعادل
• گرفتگي عضلاني
اين نشانه‌ها ممكن است منجر به بروز خطاي مكرر و يا مشكل در راه رفتن شود.
نشانه‌هاي ام اس: مشكلات بينايي
بيش از نيمي از افراد مبتلا به ام اس، مشكل چشمي را تجربه مي‌كنند كه نوريت اپتيك (التهاب عصب بينايي) ناميده مي‌شود اين التهاب عصب بينايي ممكن است باعث تاري، از دست دادن ديد رنگي، چشم درد و يا نابينايي معمولاً در يك چشم بشود. اين مشكلات معمولاً موقتي هستند و تمايل دارند كه طي چند هفته بهبود يابند. در بسياري از موارد مشكلات بينايي اولين علامت ام اس است.
نشانه‌هاي ام اس: مشكل در تكلم
اگرچه مشكل تكلم به اندازه مشكلات بينايي شايع نيست، ولي بعضي از افراد مبتلا دچار تكلم مبهم مي‌شوند. اين اتفاق زماني روي مي‌دهد كه ام اس باعث آسيب اعصابي مي‌شود كه پيغام تكلم را از مغز منتقل مي‌كنند. بعضي از افراد مبتلا نيز اشكال در بلع دارند.
بعضي از افراد مبتلا به ام اس متوجه مي‌شوند كه براي حل مسئله زمان طولاني‌تري را صرف مي‌كنند و بعضي ديگر ممكن است به‌طور خفيف حافظه خود را از دست بدهند يا در تمركز كردن مشكل داشته باشند.
بيشتر افراد مبتلا به ام اس همچنين از دست رفتن كنترل مثانه، به علت اختلال در ارسال پيام از مغز به مثانه را تجربه مي‌كنند. احساس خستگي يكي از مشكلات رايج اين بيماران مي‌باشد. بسياری ممكن است احساس خستگي علي‌رغم يك خواب خوب شبانه داشته باشد.
سكته مغزي در مقابل ام اس
اختلال در هوشياري، تكلم مبهم، و ضعف عضلاني مي‌توانند نشانه‌هاي بيماري ام اس باشند همچنين اين نشانه‌ها مي‌توانند نشانه‌هاي سكته مغزي باشند.
فردي كه به‌طور ناگهاني دچار مشكل در تكلم و يا حركت دادن اندام‌ها شود فوراً بايد به اورژانس مراجعه كند درمان سكته مغزي در ساعت‌هاي اوليه باعث افزایش احتمال بهبود موفقيت‌آميز خواهد بود.
چطور بيماري ام اس حمله مي‌كند.
در افراد مبتلا به ام اس سيستم ايمني خود بدن به بافت اطراف فيبرهاي عصبي در مغز، نخاع و عصب بينايي حمله مي‌كند اين غلاف فيبري‌هاي عصبي از مواد چربي به نام ميلين ساخته شده‌اند. اين غلاف رشته‌هاي عصبي را عايق مي‌كند و به ارسال پيام‌هاي الكتريكي كه حركت تكلم و ساير عملكردهاي بدن را كنترل مي‌كند، مي‌پردازد. زماني كه ميلين خراب شود بافت جوشگاهي ايجاد مي‌شود و پيام‌هاي عصبي به‌خوبي انتقال پيدا نمي‌كنند.
چه عواملي باعث بروز بيماري ام اس مي‌شود؟
علت بروز بيماري ام اس ناشناخته مي‌باشد، اما در برخی مناطق جغرافیایی بیشتر دیده می‌شود. مانند منطقه اسكانديناوي و ساير قسمت‌هاي شمالي اروپا اين نواحي از نورخورشيد بسيار كمي برخوردار هستند بنابراين بعضي از محققين بر اين باور هستند كه ويتامين D ويتامين نورخورشيد ممكن است در بروز اين بيماري دخيل باشد. مطالعات ارتباط بين كمبود ويتامين D و اختلالات اتوايميون (خود ايمني) نشان داده است اما كماكان اين بررسي‌ها ادامه دارد. ژنتيك هم به نظر مي‌رسد در بروز بيماري دخالت داشته باشد.
چه كسي به بيماري ام اس مبتلا مي‌شود؟ بيماري ام اس حداقل در خانم‌ها دو برابر مردان شايع‌تر است. در حالي كه اين بيماري هر فردی را مي‌تواند مبتلا كند، سفيدپوستان در معرض خطر ابتلاي بيشتري هستند. شانس وجود شرايطي كه در بروز بيماري مؤثر است در سنين 20 تا 50 سال بيشتر است.
تشخيص ام اس
براي تشخيص بيماري ام اس و حذف ساير علل بروز علائم مشابه، غالبا آزمايشات ويژه به همراه تاريخچة پزشكي و معاينات نورولوژيك انجام مي‌گيرد بيش از 90% افراد مبتلا به ام اس جوشگاه‌هايي در سيستم عصبي دارند كه در MRI ديده مي‌شوند. كشيدن مايع نخاع براي بررسي تغييرات در محتويات مايعي كه مغز و نخاع را فرا گرفته مي‌تواند كمك كننده باشد. همچنين بررسي فعاليت الكتريكي اعصاب مي‌تواند در تشخيص كمك‌كننده باشد.
تست‌هاي آزمايشگاهي نيز در حذف ساير اختلالات خودايمني و يا عفونت‌هايي مانند HIV يا بيماري لايم كمك‌كننده هستند.
بيماري ام اس چطور پيشرفت مي‌كند؟
بيماري ام اس در افراد مختلف الگوي متفاوتي را ايجاد مي‌كند اما اكثر افراد مي‌توانند با درمان بيماري خود را مديريت كنند. پزشكان چهار نوع مختلف را تعريف مي‌كنند.
نوع عودكننده – فروكش‌كننده: نشانه‌هاي بيماري در مرحله حمله حاد بيماري شعله ور مي‌شود، سپس علائم به‌طور كامل برطرف شده يا فروكش مي‌كند. اين شايع‌ترين نوع بيماري ام اس مي‌باشد.
نوع پيشرونده اوليه: بيماري ام اس به آهستگي ولي پيوسته و بدون هيچگونه بهبودي و يا حمله حاد پیشرفت می‌کند.
ام اس و آب
تحقيقات نشان داده است كه بيماري در فصل تابستان فعال‌تر مي‌شود. گرما رطوبت بالا همچنين ممكن است به‌طور موقت نشانه‌هاي بيماري را بدتر كند هواي بسيار سرد و تغييرات ناگهاني دما نيز نشانه‌هاي بيماري را بدتر مي‌كند.
درمان ام اس: داروها
در حالي كه هيچگونه بهبودي (درمان قطعي) براي بيماري ام اس وجود ندارد، داروهاي تعديل‌كنندة بيماري كه مي‌توانند تكرار و شدت بيماري ام اس را مورد حمله قرار دهند وجود دارد. نتيجه مصرف اين داروها آسيب كمتر به مغز و نخاع و آهسته كردن پيشرفت ناتواني ناشي از اين بيماري مي‌باشد. زماني كه حمله شروع مي‌شود داروهاي كورتيكواستيروئيد باميزان بالا مي‌تواند مدت آن را كوتاه كند. همچنين داروهاي فراواني در دسترس هستند براي كنترل آزردگي‌هاي ناشي از نشانه‌هاي ام اس مانند گرفتگي عضلاني، بي‌اختياري ادرار و درد.
درمان ام اس: كنترل درد حدود يك دوم بيماران مبتلا به ام اس دچار انواع دردها مي‌شوند، چه در نتيجه چرخة‌كوتاه سيستم عصبي يا به علت گرفتگي عضلاني يا كشش. پزشكان ممكن است داروهاي ضدافسردگي و ضد تشنج را براي دردهاي عصبي تجويز كنند. داروهاي ضد درد و ضد اسپاسم عضلاني (گرفتگي عضلاني) نيز ممكن است استفاده شوند. درد عضلاني غالباً به خوبي به ماساژ و فيزيوتراپي پاسخ مي‌دهد.
درمان ام اس فيزيوتراپي
اگر بیماري ام اس برروي تعادل، هماهنگي يا نيروي عضلاني شما تأثير گذاشته باشد شما مي‌توانيد ياد بگيريد كه چطور اين عوارض را خنثي كنيد. فيزيوتراپي مي‌تواند به نيروي عضلاني شما، كمك كند. كاردرماني مي‌توانند در بازگرداندن هماهنگي در دست‌ها براي لباس پوشيدن و يا نوشتن به شما كمك كند. و اگر شما در صحبت كردن و يا قورت دادن مشكل داريد يك متخصص گفتار درماني مي‌تواند به شما كمك كند.
درمانهاي تكميلي براي ام اس
خيلي از درمانهاي جدید براي ام اس به‌خوبي مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند. بعضي از افراد مي‌گويند كه طب سوزني نشانگان بسياري را كاهش مي‌دهد مانند گرفتگي عضلاني و درد، اما تحقيقات براي تأييد ارزش طب سوزني قطعي نمي‌باشد. بعضي افراد ديگر گزارش‌هاي مبني بر مزاياي تزريق سم زنبورعسل را داده‌اند ولي يك مطالعه دقيق كه 24 هفته به طول انجاميد هيچگونه پيشرفتي در ناتواني خستگي يا تعداد حملات بيماري اين بيماران نشان نداده است.
خيلي مهم است كه پزشك خود را در مورد هر گونه مكمل، رژيم غذايي مخصوص، يا ساير درمانهايي كه مي‌خواهيد امتحان كنيد مطلع كنيد.
ام اس و بارداري
پزشكان همگي بر اين باور هستند كه بارداري براي مادران مبتلا به ام اس بي‌خطر مي‌باشد. تحقيقات نشان داده است كه بارداری موجب افزایش عوارض این بیماری نمی‌شود. در واقع، خيلي از مادران نشانه‌هاي كمتري در حين بارداري بروز مي‌دهند. سطح بالاي هورمون‌ها و پروتئين‌ها ممكن است سيستم ايمني را سركوب كند، و تعداد حملات جديد را كاهش دهد.
بهتر است با پزشك خود قبل از باردارشدن مشورت كنيد. چون داروهاي مشخصي را در حين حاملگي و يا شيردهي نبايد مصرف کنيد در ماههاي اول بعد از زايمان تعداد عود حملات افزايش پيدا مي‌كند.
تحرك داشتن با ام اس
گروه زيادي از بيماران ام اس قادر به ادامه راه رفتن هستند اگرچه از وسايل كمكي براي راه رفتن كمك مي‌گيرند. كفش‌هاي طبي و يا اتل‌هاي اندام تحتاني مي‌توانند در به حالت تعادل در آوردن بيمار كمك كنند. زماني كه يك پا قوي‌تر از ديگري باشد عصا مي‌تواند كمك‌كننده باشد. بيماراني كه شخصاً مشكل در اندام تحتاني دارند مي‌توانند از واكر استفاده كنند.
و صندلي چرخ‌دار مي‌تواند براي كساني كه به آساني خسته مي‌شوند و يا خيلي تعادل ندارند بهترين انتخاب باشد.
وفق دادن منزل براي بيماري ام اس
ايجاد تغييراتي جزئي در خانه مي‌تواند به شما در كنترل فعاليت‌هاي روزانه‌تان كمك كند. ميله‌هاي دستگيره در داخل و خارج حمام نصب كنيد. از پادري‌هاي غيرلغزنده استفاده كنيد. كابينت‌هاي آشپزخانه را در ارتفاع كمتري نصب كنيد كه در نتيجه مي‌توانيد در حال نشسته به آنها دسترسي داشته باشيد.
ام اس و ورزش
ورزش باعث کاهش سفتی اندام‌ها، از بين بردن خستگي و ساير نشانه‌هاي ام اس مي‌شود. اما انجام بيش از حد ورزش مي‌تواند شرايط را بدتر كند بهتر اين است كه ورزش را به آرامي شروع كنيد. براي شروع از 10 دقيقه در روز شروع كنيد و به تدريج آن را افزايش دهيد. قبل از شروع ورزش حتماً با پزشك خود در مورد نوع ورزش مناسب و ميزان شدت آن مشورت كنيد. بعضي از ورزش‌هاي مفيد براي اين بيماري شامل ورزش در آب، شنا، تايي‌چي و يوگا مي‌باشند.
دورنماي ام اس بيشتر بیماران مبتلا به ام اس طول عمري طبيعي و يا نزديك به طبيعي دارند زماني كه تحت شرايطي انجام كارها و يا كامل كردن وظايف مشخص مشكل مي‌شود ولي غالباً منجربه ناتواني شديد نمي‌شود. بايد از داروهاي مؤثر توانبخشي و وسايل كمكي كه باعث مي‌شوند تا تعداد زيادي از بيماران مبتلا به ام اس به فعاليت خود ادامه دهند، بر سر كارهاي خود باقي بمانند و از در كنار خانواده بودن و فعاليت‌هاي مورد علاقه خود را انجام دهند، استفاده كرد.