پرتودرمانی و شما (پشتیبانی از بيماران مبتلا به سرطان)

Radiation Therapy and You: Support for People With Cancer

پرتودرمانی چیست؟

پرتودرمانی روشي برای درمان سرطان است که در آن برای نابودي و جلوگیری از انتشار سلول‌های سرطانی، از دز بالای پرتو استفاده مي‌كنند. از دز پایین اشعه با عنوان اشعه x برای دیدن درون بدن و تصويربرداري استفاده مي‌كنند؛ مانند تصویر گرفته شده با اشعه x از دندان یا استخوان‌های شکسته. استفاده از اشعه در درمان سرطان بسیار شبیه به همان روش است با این تفاوت که اشعه را با دز بالاتري استفاده مي‌كنند.

پرتودرمانی چگونه اعمال مي‌شود؟

پرتودرمانی گاهي به‌صورت خارجی (وقتی دستگاه بیرون از بدن سلول‌های سرطانی را هدف بگیرد) انجام مي‌شود و گاهي به‌صورت داخلی (وقتی منبع تشعشع درون بدن در نزدیکی سلول‌های سرطانی قرار بگيرد). از هر دو شكل آن در درمان بيماران استفاده مي‌شود. برای اینکه دربارة پرتودرمانی خارجی بیش‌تر بدانید «پرتودرمانی خارجی» را بخوانيد. برای اینکه در مورد پرتودرمانی داخلی بیش‌تر بدانید «پرتودرمانی داخلی»را بخوانيد.

چه کسی پرتودرمانی مي‌شود؟

بيش‌تر افراد مبتلا به سرطان به پرتودرمانی نياز دارند؛ در حقیقت بیش از نیمی (حدود ۶۰ در صد) از افراد مبتلا به سرطان پرتودرماني مي‌شوند. گاهی پرتودرمانی، تنها روش درمان سرطان است که افراد به آن نیاز دارند.

پرتودرمانی با سلول‌های سرطانی چه مي‌کند؟

پرتودرماني با دز بالا، سلول‌های سرطانی را از بین مي‌برد یا رشدشان را کند مي‌کند. از پرتودرمانی در اين موارد استفاده مي‌كنند:

• درمان سرطان. از پرتودرمانی جهت معالجه، متوقف یا کند کردن رشد سرطان استفاده مي‌كنند.
• کاهش علائم. اگر علاج امکانپذیر نباشد، از پرتودرمانی برای كوچك كردن تومور‌های سرطانی استفاده مي‌كنند تا فشار را کاهش دهد. گاهي پرتودرمانی به این شکل، مشکلاتی چون درد را برطرف یا از مشکلاتی چون نابینایی و از دست دادن اختيار روده و مثانه جلوگیری مي‌کند.

چقدر طول مي‌کشد تا پرتودرمانی اثر کند؟

پرتودرمانی سلول‌های سرطانی را بی‌درنگ نمي‌کشد. روز‌ها و هفته‌ها طول مي‌كشد تا مرگ سلول‌های سرطانی شروع شود. سپس سلول‌های سرطانی در طول هفته‌ها و ماه‌ها پس از پایان پرتودرماني به تدريج نابود مي‌شوند.

پرتودرمانی با سلول‌های سالم چه مي‌کند؟

پرتودرمانی نه فقط سلول‌های سرطانی را مي‌کشد يا رشدشان را کند مي‌کند بلکه بر سلول‌های سالم هم‌جوار نیز اثر مي‌گذارد. تقريباً همیشه بیش‌تر سلول‌های سالم بعد از پایان درمان بازیابی مي‌شوند. اما گاهی پیش مي‌آید که افراد دچار عوارض جانبی مي‌شوند که يا از بين نمي‌روند یا بسیار شديد هستند. پزشکان مي‌کوشند تا در طول درمان از اين راه‌ها سلول‌های سالم را حفظ کنند:

• استفاده از پرتودرماني در كم‌ترين دز ممکن. میزان اشعه به‌گونه‌ای تنظيم مي‌شود که هم آنقدر بالا باشد كه سلول‌های سرطانی را نابود کند و هم آنقدر پایین که به سلول‌های سالم آسيب نزند.
• تقسیم درمان در طول زمان. گاهي هفته‌های متمادی روزی یکبار یا در دز کم‌تر روزی دوبار پرتودرمانی انجام مي‌شود. تقسیم دز اشعه به سلول‌های سالم مهلت مي‌دهد تا هم‌زمان با نابودی سلول‌های سرطانی، ترمیم شوند.
• هدف‌گیری دقيق اشعه به قسمتي از بدن. روش‌های جدیدی چون IMRT و پرتودرمانی سه‌بعدی تطبيقي امکان تاباندن میزان بالاتر پرتو به سلول‌های سرطانی و میزان پایین‌تر به سلول‌های سالم را فراهم مي‌آورد.
• استفاده از دارو. برخی دارو‌ها به محافظت از بخش به‌خصوصی از بدن، مانند غدد بزاقی که بزاق تولید مي‌کنند، کمک مي‌کنند.

آیا پرتودرمانی درد دارد؟

خير، پرتودرمانی درد ندارد. اما عوارض جانبی‌اش درد یا ناراحتی خواهد داشت. این مقاله اطلاعات زیادی در اختيار بيمار، پزشک و پرستار مي‌گذارد تا عوارض جانبی را مهار کنند.

آیا از پرتودرمانی همراه با روش‌های دیگر درمان سرطان استفاده مي‌شود؟

بله، از پرتودرمانی اغلب همراه با روش‌های دیگر درمان استفاده مي‌كنند. چند مثال آن به اين شرح است:

• پرتودرمانی و جراحی. پرتودرماني ممکن است پيش از جراحي، هم‌زمان با جراحي یا پس از جراحی انجام شود. گاهي پزشکان پيش از جراحي از پرتودرماني جهت كوچك كردن تومور، یا پس از جراحی برای نابودي سلول‌های سرطانی باقیمانده استفاده مي‌کنند. اگر پرتودرماني همراه با جراحی انجام ‌شود تا بدون عبور از پوست مستقیم به تومور برسد، پرتودرماني حين جراحی مي‌گويند.
• پرتودرمانی و شيمي‌درماني. پرتودرماني ممکن است پيش از شيمي‌درماني، همراه با شيمي‌درماني یا پس از شيمي‌درماني انجام شود. پرتودرماني، قبل یا همراه شیمی‌درمانی، معمولاً سرطان را كوچك مي‌كند تا شیمي‌درمانی بهتر عمل کند. گاهی، از شیمی‌درمانی برای بهتر اثر کردن پرتودرمانی استفاده مي‌كنند. از پرتودرمانی پس از شيمي‌درماني هم برای نابودي سلول‌های سرطانی باقیمانده كمك مي‌گيرند.

گروه پرتودرمانی من از چه كساني تشكيل شده ‌است؟

افراد زیادی در پرتودرمانی و مراقبت‌هاي آن همکاری مي‌کنند. به این گروه از مراقبين بهداشتي «گروه پرتودرمانی» مي‌گويند. آنها برای انجام درمان كامل با هم کار مي‌کنند. این افراد عبارتند از:

• سرطان‌شناس متخصص پرتودرماني. پزشکی است که در درمان سرطان با استفاده از پرتودرماني تخصص دارد. او میزان پرتو لازم را تجویز مي‌کند، نحوة درمان را برنامه‌ریزی مي‌کند، بيمار را در مدت درمان به دقت همراهی مي‌کند و مراقبت‌هایی که برای مقابله با عوارض جانبی نیاز دارد تجویز مي‌کند. اين پزشك در ارتباط نزديك با بقيه پزشكان، پرستاران و مراقبين بهداشتي گروه درمانگر مي‌باشد پس از خاتمه پرتودرماني، جهت پيگيري بيماري توسط اين متخصص ويزيت خواهيد شد. در طي اين ويزيت‌ها، عوارض جانبي ديررس و اثر پرتودرماني مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد.
• پرستار حرفه‌اي. او سابقة پزشکی شما را مي‌گيرد، معاینة پزشکی انجام مي‌دهد، آزمایش‌هایی تجویز مي‌کند، عوارض جانبی را مهار مي‌کند و واكنش بدن بيمار به درمان را به دقت بررسي مي‌کند. پس از خاتمه پرتودرمانی، ممكن است در پيگيري‌ها بيمار را ببيند تا عوارض جانبی دیررس را بررسی كند و تأثیر پرتودرماني را بسنجد.
• پرستار پرتودرماني. این شخص مراقبت‌های پرستاری در طول پرتودرمانی شما را به كمك بقية اعضای گروه انجام مي‌دهد. با بيمار دربارة پرتو درماني صحبت مي‌کند و برای مهار عوارض جانبی کمک خواهد کرد.
• پرتودرمانگر. این شخص با بيمار در هر جلسة پرتودرمانی کار مي‌کند. و او را برای درمان در جای مناسب قرار مي‌دهد، دستگاه‌ها را راه‌اندازی مي‌کند و مطمئن مي‌شود مقدار پرتويي كه سرطان‌شناس متخصص پرتودرماني تجويز كرده و با او تابانده مي‌شود.
• دیگر مراقبين بهداشتي. تیم درمان شايد از افرادي چون کارشناس تغذیه، فیزیوتراپیست، مددکار اجتماعی و دیگران بهره ببرد.
• بيمار. بيمار هم یکی از اعضای تیم پرتودرمانی است. نقش او این است که:
  • در همه جلسات درمان سروقت حاضر شويد.
  • بپرسد و در مورد نگرانی‌هایش صحبت كند.
  • وقتی دچار عوارض جانبی شد به اعضای تیم اطلاع دهد.
  • اگر درد دارد به پزشک یا پرستار بگوید.
  • به توصیه‌های پزشکان و پرستاران خود دربارة مراقبت‌های منزل عمل کند، مثل:

- مراقبت از پوست
- نوشیدن مایعات
- خوردن خوراکی‌‌هاي توصيه شده
- ثابت نگه داشتن وزن

بيمار مهمترین عضو تیم پرتودرمانی است.

بيمار بايد در همة جلسات پرتو درماني سروقت حاضر شود.

آیا پرتودرمانی گران است؟

بله، پرتودرمانی هزينه زيادي دارد. نياز به دستگاه‌های پیچیده دارد و افراد زیادی را به‌کار مي‌گیرد. هزينة واقعي پرتودرماني به تعرفه‌هاي درماني، محل سکونت بيمار، نوع پرتودرمانی و تعداد جلسات درمان بستگی دارد.

بهتر است برای آگاهی از هزینة خدمات با بیمة درمانی تحت پوشش خود تماس بگيريد. هريك از بیمه‌ها شرايطي برای پرداخت هزینه‌هاي پرتودرمانی افراد تحت پوشش خود دارند. برای اطلاعات بیش‌تر با امور مالی مرکز درماني مربوطه تماس بگيريد. همچنین در پايگاه علمي، پزشكي و آموزشي مؤسسة تحقيقات، آموزش و پيشگيري سرطان مي‌توانيد به اطلاعات بيش‌تري در زمينة انواع پوشش های بيمه‌اي در شركت‌هاي مختلف بيمه دسترسي پيدا كنيد.

آیا هنگام پرتودرمانی برنامة غذايي خاصی را باید رعایت كرد؟

بدن برای التیام یافتن در طول پرتودرمانی انرژی زیادی صرف مي‌کند. رساندن کالری و پروتئین كافي به بدن برای ثابت نگه داشتن وزن، بسیار اهمیت دارد. از پزشک یا پرستار بايد بپرسيد، شاید در طول پرتودرمانی به رژیم خاصی نیاز باشد. مشورت با كارشناس تغذيه نیز مفید است.

از پزشک، پرستار یا كارشناس تغذية خود در مورد برنامة غذايي خاصی که ممکن است در طول پرتودرمانی به آن نیاز داشته باشید بپرسید.

در طول پرتودرمانی سر کار بروم؟

برخی افراد مي‌توانند در طول پرتودرمانی به کار تمام وقت خود ادامه دهند. برخی دیگر ناچار به انجام کار پاره‌وقت یا تعطیل کردن کامل کار خود مي‌شوند. اینکه چقدر مي‌توانید کار کنید به شرايط و حال عمومي خودتان بستگی دارد. از پزشک یا پرستار بپرسید که براساس درمان خود بهتر است چه روالي را در پيش بگيريد.

شايد با شروع پرتودرمانی احساس کنید مي‌توانید به خوبی کار کنید، اما با گذشت زمان از اینکه اگر بیش‌تر خسته شديد، انرژی کم‌تری داشتيد و احساس ضعف كرديد، تعجب نکنید! پس از پایان درمان، ممکن است چند هفته یا حتی چند ماه طول بکشد تا احساس بهبودی کنید.

ممکن است در طول درمان به نقطه‌ای برسید که احساس کنید برای کار کردن خیلی ضعیف شده‌اید. با مسئول كارگزيني دربارة مرخصی استعلاجی صحبت کنید. مطمئن شويد كه بیمة شما در طول مرخصی استعلاجی هزینه‌های شما را پرداخت مي‌کند.

پس از پايان پرتودرمانی، چه مي‌شود؟

وقتی پرتودرمانی تمام شود، نياز به پيگيري در تمام طول عمر مدت عمر خود رسيد. به معاینات پزشکی‌ که به كمك سرطان‌شناس متخصص در پرتودرماني یا پرستار حرفه‌اي، بعد از پایان پرتودرمانی انجام مي‌شود، مراقبت‌هاي پيگيري مي‌گويند. در طول این معاینات، پزشک یا پرستار میزان تأثیر پرتودرمانی، علائم دیگر سرطان و عوارض جانبی دیررس را بررسی خواهند کرد و با شما از درمان و مراقبت صحبت مي‌کنند. پزشک یا پرستار شما اين کار‌ها را انجام خواهند داد:

• شما را معاینه مي‌کنند و حالتان را جویا مي‌شوند. پزشک یا پرستار حرفه‌اي شما برای مقابله با عوارض جانبی دارو تجویز مي‌کنند یا راه‌ دیگری برای درمان پیشنهاد مي‌کنند.
• دستور آزمایش یا تصويربرداري مي‌دهند، از جمله آزمایش‌های خون، تصويربرداري با پرتوی x، سی.تی.اسكن، ام.آر.آی یا PET اسكن .
• درمان را بررسی مي‌كنند. گاهي پزشک یا پرستار حرفه‌اي پیشنهاد مي‌کنند برنامة درماني خود را باز هم ادامه بدهيد، مانند پرتودرمانی بیش‌تر یا شيمي‌درماني یا هر دو.
• به سؤالات شما پاسخ مي‌دهند و به نگرانی‌های شما رسیدگی مي‌کنند. بهتر است سؤالات خود را به‌تدریج روی کاغذ بنویسید و همراه داشته باشید. نمونه سؤالات را در بخش‌های «مواردي که باید از پزشک یا پرستار خود بپرسید» بخوانيد.

بعد از پایان پرتودرماني باید چه علائمی را بررسی کنم؟

شما سرطان و پرتودرمانی را خوب ياد گرفته‌ايد و بخشی از راه را پشت سر گذاشته‌اید. اکنون روز به روز بدن خود را بهتر مي‌شناسيد و مي‌فهميد در چه حالي هستید. به تغییرات در بدنتان اهمیت دهید و پزشک یا پرستارتان را در جریان بگذارید اگر:

• دردی دارید که قطع نمي‌شود.
• غده، برآمدگی، التهاب، بثورات، کبودی یا خونریزی جدید دارید.
• تغییر در اشتها، حال تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست دارید.
• بي‌دليل وزنتان کم مي‌شود.
• تب دارید، سرفه مي‌کنید یا صدایتان مي‌گيرد و صاف نمي‌شود.
• هر علامت دیگری دارید که نگرانتان مي‌كند.

فهرستی از پرسش‌ها و مشکلاتی که مي‌خواهید با پزشک یا پرستار در میان بگذارید تهیه کنید. این فهرست را در ملاقات‌های تکمیلی همراه داشته باشید. برای دیدن به نمونه سؤالات «مواردي که باید از پزشک یا پرستار خود بپرسید» سربزنيد.

پرتودرمانی خارجی چیست؟

پرتودرمانی خارجی از دستگاهی مي‌آید که پرتو را به سرطان شما مي‌تاباند. این دستگاه بزرگ است و ممكن است سروصدا داشته باشد. با بدن شما تماس ندارد اما دور شما مي‌چرخد تا پرتو‌ها را از زاویه‌های مختلف به بدن شما بتاباند.

پرتودرمانی خارجی یک درمان موضعي است، پرتو فقط به بخش معيني از بدن شما تابانده مي‌شود. مثلاً اگر سرطان ریه دارید، پرتو را تنها به ناحیة سینه مي‌تابانند و به بقیة بدن شما نمي‌رسد.

پرتودرمانی خارجی از دستگاهی مي‌آید که پرتو را رو به سرطان شما نشانه مي‌گیرد.

پرتودرماني خارجي چگونه است و چقدر طول مي‌كشد؟

درمان بسته به‌نوع سرطان و هدف از درمان بین ۲ تا ۱۰ هفته طول مي‌کشد. زمان بین اولین تا آخرین جلسة درمان را یک دوره(course) درمان مي‌گویند.

گاهی پرتودرماني با دز کم‌تر دوبار در روز انجام مي‌گیرد . پرتودرمانی به روش بيش منقسم (hyperfractionated radiation therapy))، پزشک اگر تشخیص دهد این روش برايتان بهتر است آن را تجویز مي‌كند. اگرچه عوارض جانبی حاد شديدتر مي‌شود ولي، عوارض جانبی دیررس کاهش مي‌یابد. پزشکان در حال پژوهش هستند تا دریابند برای كدام سرطان اين روش‌ مناسب‌تر است.

براي پرتودرمانی خارجی کجا بروم؟

بیش‌تر وقت‌ها شما به‌صورت سرپایی پرتودرمانی خارجی دريافت مي‌كنيد. این بدان معنا است که درمان در یک درمانگاه یا مرکز پرتودرمانی انجام مي‌شود و نیازي به بستری شدن در بیمارستان نيست. براي كسب اطلاعات بيش‌تر به مراكز درماني مرتبط با پرتودرماني مي توانيد به نشاني ها و شماره ها مراجعه كنيد.

پيش از اولین جلسة پرتودرمانی خارجی شامل چه چيزهايي مي‌شود؟

پيش از شروع پرتودرمانی خارجی جلسه‌اي ۱ تا ۲ ساعته با پزشک یا پرستار خود خواهید داشت. در این مرحله معاینة پزشکی، صحبتی از تاريخچة پزشکی خود و احتمالاً تصويربرداري‌هايي خواهید داشت. پزشک یا پرستارتان در مورد پرتودرمانی خارجی، فایده‌ها و عوارض جانبی آن و راه‌های مراقبت از خودتان را در طول و بعد از درمان توضیح خواهند داد. بعد شما تصمیم مي‌گیرید که مي‌خواهید پرتودرمانی خارجی بشويد یا نه.

اگر بپذیرید، جلسه‌ای با عنوان شبیه‌سازی برای برنامه‌ریزی درمان تعیین خواهد شد. در این مرحله:

• يك سرطان‌شناس متخصص پرتودرماني و یک پرتودرمانگر ناحیة درمان شما را مشخص مي‌کنند (به آن ناحيه درمان يا محدوده درمان نیز مي‌گويند). این ناحیه به‌جا‌هایی از بدن شما اطلاق مي‌شود که پرتوها را دریافت مي‌کنند. شما بدون هیچ حرکتی دراز مي‌كشيد تا تصويربرداري با پرتو‌های x یا اسكن‌ها برای مشخص كردن ناحیة درمان انجام شود.
• سپس، پرتودرمانگر علائم کوچکی برای تعیین ناحیة درمان (با خالکوبی یا جوهر‌های رنگی) بر پوست شما مي‌كشد. شما این علائم را در طول دورة پرتودرمانی خود لازم خواهید داشت. پرتودرمانگر هر روز از آنها استفاده مي‌کند تا مطمئن شود شما در وضعيت صحيح قرار گرفته‌اید. خالکوبی‌ها به اندازة یک خال کوچک هستند و تا آخر عمر بر پوست شما باقی مي‌مانند. علامت‌های جوهري رفته رفته محو مي‌شوند. مواظب باشید پاک نشوند و اگر کمرنگ شده‌اند یا مي‌خواهند محو بشوند حتماً پرتودرمانگر را باخبر کنید.
• گاهي به یک قالب بدن نیاز داريد. این قالب را از پلاستیک یا مشمع مي‌سازند و برای جلوگیری از حرکت شما در طول جلسة درمان استفاده مي‌شود. همچنین کمک مي‌کند که شما در هر جلسه دقیقاً در وضعيت درست قرار بگیرید.
• اگر پرتو را در ناحیة سر دریافت مي‌کنید به ماسك نیاز دارید. ماسك سوراخ‌هایی برای عبور هوا دارد و شيار‌هایی برای چشم، دهان و بینی؛ این ماسك وقتی برای درمان دراز مي‌کشید روی تخت نصب مي‌شود؛ قالب کمک مي‌کند که سر شما جابه‌جا نشود و هر جلسه در همان موقعیت قبلی و درست قرار بگیرید.

اگر ماسك‌ها شما را مضطرب مي‌کند، قسمت «احساس شما هنگام پرتودرمانی» را برای راه‌های آرامش هنگام درمان را بخوانيد.

برای پرتودرمانی خارجی چه لباسی بپوشم؟

لباس‌هاي راحت و از جنس‌های نرم مانند پنبه بپوشید. لباس‌هایی بپوشید که درآوردن آنها راحت باشد چون شايد ناچار باشيد آن را با پیراهن بیمارستان عوض كنيد یا ناحیة درمان را نشان ‌دهید. لباس‌های تنگ یقه دارد یا کمربند داري كه با ناحیة درمان در تماس باشد، نپوشید. همچنین از جواهرات، چسب زخم، پودر، لوسیون و عطر در ناحیة درمان یا نزدیکی آن استفاده نکنید و پيش از درمان از صابون معطر نیز استفاده نکنید.

در جلسات درمان چه مي‌شود؟

• گاهي از شما مي‌خواهند لباس بیمارستان بپوشید.
• به اتاق درمان براي پرتودرماني مي‌روید.
• بسته به‌نوع سرطان، بر صندلی مي‌نشینید یا روی تخت دراز مي‌کشید. پرتودرمانگر از قالب بدن و علائم روی بدن شما استفاده مي‌کند تا شما را در وضعيت مناسب قرار دهد.
• ممکن است نور‌های رنگی‌ را که به بدن شما مي‌تابند ببینید. این نور‌ها بی ضرر هستند و به پرتودرمانگر کمک مي‌کنند تا هر جلسه شما را در وضعيت مناسب قرار دهد.
• برای اینکه پرتو هر بار به همان محل قبلی برخورد کند باید تكان نخوريد و سرجاي خود بمانید. مثل همیشه نفس بکشید و نیاز نیست که نفستان را حبس كنيد.

پرتودرمانگر پيش از شروع درمان اتاق را ترک مي‌کند. به اتاق كناري مي‌رود تا دستگاه پرتودرماني را چك کند و به شما هم از طریق تلویزیون یا پنجره نگاه مي‌کند. شما تنها نیستید حتي اگر اینطور به نظر برسد. پرتودرمانگر شما را از طریق صفحة نمایش یا پنجره مي‌ببیند. با بلندگوی اتاق با شما صحبت مي‌کند یا صدای شما را مي‌شنود. اگر احساس ناخوشي يا ناراحتی كرديد درمانگر را در جریان بگذارید. او دستگاه را در صورت نياز متوقف خواهد ساخت. شما قادر به شنیدن، دیدن، احساس کردن یا بو کردن پرتو نیستید.

پرتودرمانگر شما را مي‌ببیند، صدایتان را مي‌شنود و با شما در تمام مدت پرتودرمانی خارجی صحبت مي‌کند.

آیا پرتودرمانی خارجی مرا رادیواکتیو مي‌کند؟

نه، پرتودرمانی خارجی كسي را آلوده به رادیواکتیو نمي‌کند. شما بدون هیچ محدودیتی مي‌توانید با افراد دیگر، حتی کودکان و نوزادان تماس داشته باشيد.

چگونه مي‌توانم در جلسات درمان آرامش پیدا کنم؟

• وقتي‌که در اتاق انتظار هستید، چیزی برای خواندن یا انجام دادن همراه بیاورید.
• بپرسید آیا مي‌توانید موسیقی یا کتاب ضبط شده روی نوار گوش دهید.
• مراقبه (meditation) کنید، عمیق نفس بکشید، از تخیل خود استفاده کنید یا راه دیگری برای آرامش پیدا کنید. برای آموختن روش‌هاي بیش‌تر «زندگی پس از درمان (زندگی پیش رو)» را مطالعه كنيد.

پرتودرمانی داخلی

پرتودرمانی داخلی چیست؟

پرتودرمانی داخلی شکلی از درمان است که در آن منبع اشعه درون بدن قرار مي‌گيرد. نوعي از پرتودرمانی داخلی، درمان از راه نزديك است. در درمان از راه نزديك، منبع پرتودرماني را كه جسم جامدي است، به شکل‌ دانه، نوار یا کپسول درون بدن شما در نزدیکی یا داخل سلول‌های سرطانی كار مي‌گذارند. این امر امکان پرتودرماني با دز بالا در بخش کوچک‌تری از بدن شما را فراهم مي‌آورد. پرتودرماني داخلی به‌صورت مایع نیز امكانپذير است. شما مایع پرتوزا را با نوشیدن، بلعیدن قرص یا به‌صورت داخل وريدي دریافت مي‌کنید. مایع پرتوزا در بدن شما حرکت می‌کند، سلول‌های سرطانی را جست‌وجو مي‌کند و از بین مي‌برد.

از درمان از راه نزديك برای افرادی که سرطان‌های سر، گردن، پستان، رحم، دهانة رحم، پروستات، کیسةصفرا، مری، چشم و ریه دارند استفاده مي‌كنند. از شکل مایع پرتودرمانی داخلی اغلب برای افرادی که مبتلا به سرطان تیروئید یا لنفوم غيرهوچكين هستند استفاده مي‌كنند. ممکن است پرتودرمانی داخلی را همراه با روش‌های دیگر درمان دریافت کنید، مانند پرتودرمانی خارجی، شيمي‌درماني یا جراحی.

مقدمات پرتودرمانی داخلی چيست؟

پيش از شروع پرتودرمانی داخلی یک ملاقات بین ۱ تا ۲ ساعت با پزشک یا پرستار خود خواهید داشت. در این مرحله، معاینة پزشکی، صحبتی دربارة سابقة پزشکی شما و احتمالاً چند آزمون تصويربرداري دارید. پزشک مناسب‌ترین نوع پرتودرمانی داخلی، فایده‌ها و عوارض جانبی آن و مراقبت‌هایی که در طول و بعد از درمان لازم دارید با شما در میان مي‌گذارد. سپس شما انتخاب مي‌کنید که تحت درمان پرتودرمانی داخلي قرار بگيريد یا نه.

درمان از نزديك چگونه انجام مي‌شود؟

بیش‌تر پرتودرماني‌هاي از نزديك را از طريق لولة کوچک و قابل انعطافي به نام كاتتر انجام مي‌دهند. گاهی هم از ابزار بزرگ‌تري به نام (اپليكاتور) استفاده مي‌كنند. وقتی شما مصمم مي‌شويد که درمان از راه نزديك را دريافت كنيد، پزشک كاتتر يا اپليكاتور را در قسمتی از بدن که باید درمان شود كار مي‌گذارد.

وقتی كاتتر يا اپليكاتور را كار مي‌گذارند چه مي‌شود؟

وقتی كاتتر يا اپليكاتور در جای خود قرار بگیرد به احتمال زیاد شما باید در بیمارستان بستری شوید. كارهايي كه در بيمارستان انجام مي‌دهند، به اين شرح‌اند.

• یا شما را بیهوش مي‌کنند یا محل ورود كاتتر يا اپليكاتور را بی‌حس مي‌کنند، تا هنگام قرار دادن این ابزار دردی احساس نکنید.
• پزشک كاتتر يا اپليكاتور را در بدن شما كار مي‌گذارد.
• اگر بهوش باشید، از شما مي‌خواهند بي‌حركت بمانيد تا كاتتر يا اپليكاتور را در جاي خود كار بگذارند. اگر احساس ناراحتی کردید، به پزشک یا پرستار بگویید تا به شما مسكن بدهند.

اگر درد احساس مي‌کنید، به پزشک یا پرستار خود بگویید.

پس از كارگذاشتن كاتتر يا اپليكاتور چه مي‌شود؟

پس از پایان برنامه‌ریزی درمان، منبع تشعشع را در كاتتر يا اپليكاتور جاسازي مي‌كنند. منبع پرتو ممکن است چند دقیقه، روز‌های زیاد یا مادام العمر در جای خود باقي بماند. تعيين زماني كه منبع تشعشع بايد در بدن شما بماند، به‌نوع پرتودرماني از نزديك، نوع سرطان، محل سرطان، حال عمومی و دیگر روش‌های درمانی انجام شده بستگی دارد.

انواع درمان پرتودرماني از نزديك چيست؟

سه نوع پرتودرماني از راه نزديك وجود دارد، در اين نوع درمان:

• کاشت با(LDR (Low dose radiation therapy: منبع تشعشع بین ۱ تا ۷ روز در محل مي‌ماند. این مدت ممكن است در بیمارستان بستری باشید. وقتی درمانتان پایان یافت، پزشک كاتتر يا اپليكاتور را بیرون مي‌آورد.
• کاشت با میزان بالا (HDR (High dose ration therapy : منبع پرتوافکنی را بین ۱۰ تا ۲۰ دقیقه در محل كار مي‌گذارند و سپس بیرون مي‌آورند. درمان ممکن است به‌صورت روزی دوبار بین ۲ تا ۵ روز، یا هفته‌ای یکبار براي ۲ تا ۵ هفته انجام گیرد. برنامه درمان به‌نوع سرطان شما بستگی دارد. در طول دورة درمان، ممكن است كاتتر يا اپليكاتور در محل باقي بماند و يا ممكن است آن را قبل از هر جلسه درمان كار بگذارند. ممکن است در بیمارستان بمانید یا هر روز به بیمارستان مراجعه کنید تا منبع تشعشع سرجای خود قرار بگیرد. درست مانند کاشت‌های LDR، پزشک كاتتر يا اپليكاتور شما را پس از پایان جلسه بیرون مي‌آورد.
• کاشت دائمی. بعد از كار گذاشتن منبع تشعشع، كاتتر را بیرون مي‌آورند. منبع همیشه در بدن شما مي‌ماند درحالي‌كه پرتودرماني روز به روز ضعیف‌تر مي‌شود. ممکن است لازم باشد تا در روز‌های اولی که منبع تشعشع را در جای خود قرار داده‌اند از افراد دیگر دوری کنید. خیلی مواظب باشید که در مجاورت کودکان یا خانم‌های باردار قرار نگیرید. با اینکه منبع در بدن شما باقی مي‌ماند ولي به مرور زمان، رفته رفته پرتوزايي از بین مي‌رود.

وقتی منبع تشعشع را كار مي‌گذارند چه مي‌شود؟

• در اين صورت، بدن شما پرتو آزاد مي‌کند. در پرتودرماني از راه نزديك، مایعات بدن شما (ادرار، عرق و بزاق) پرتو آزاد نمي‌کنند. با پرتودرماني داخلي به‌صورت مایع، مایعات بدن شما تا مدتی پرتو آزاد مي‌کنند.
• پزشک یا پرستار، شما را از حدود ایمنی که باید رعایت كنيد مطلع مي‌كنند.
• اگر پرتودرمانی که شما دریافت مي‌کنید با دز بسیار بالاست حدود ایمنی زیر را باید رعایت کنید:
• پرستاران یا دیگر کارکنان بیمارستان سعي مي‌كنند كم‌تر پيش شما بمانند. آنها تمام اطلاعات و مراقبت‌هایی مورد نیاز را در اختیارتان قرار مي‌دهند اما ممکن است با فاصله از شما بایستند یا از درگاه با شما صحبت کنند.

ملاقات کنندگان شما نیز باید اين حدود ایمنی را رعایت کنند:

• در روز‌های اول که منبع تشعشع را در بدن شما كار گذاشتند به ملاقات شما نيايند.
• پيش از آمدن به اتاق با کارکنان بیمارستان هماهنگی کنند.
• ملاقات‌ها را کوتاه کنند (روزی ۳۰ دقیقه یا حتی کم‌تر). مدت زمان ملاقات‌ها بستگی به‌نوع پرتودرماني و قسمتي از بدن شما كه درمان مي‌شود دارد.
• ایستادن در درگاه به‌جای ورود به اتاق بیمارستان.

افراد زیر ۱۸ سال و خانم‌های باردار به ملاقات نيايند.

گاهي پس از ترک بیمارستان نیز لازم است برخی حدود ایمنی را مانند عدم ارتباط طولاني با افراد دیگر را رعایت کنید. پزشک یا پرستار شما را از حدود ایمنی که بعد از رفتن به منزل باید رعایت کنید مطلع مي‌كنند.

پس از خارج كردن كاتتر كاشت LDR يا HDR چه مي‌شود؟

• پيش از بیرون آوردن كاتتر برای مهار درد به شما مسكن مي‌دهند.

محل استقرار كاتتر يا اپليكاتور ممکن است تا چند ماه حساس باشد.

• بعد از بیرون آوردن كاتتر يا اپليكاتور، از بدن شما پرتو ساطع نمي‌شود. نیازی نیست افراد از شما دوری کنند؛ حتی کودکان و خانم‌های باردار نیز مي‌توانند به شما نزدیک شوند.
• تا یکی دو هفته بايد فعاليت‌هاي شديد خود را محدود كنيد. از پزشک بپرسید که چه فعالیت‌هایی برای شما بی خطر است.

برای اینکه بدانید چگونه مي‌توانید دربارة پرتودرمانی داخلی بیش‌تر بیاموزید بخش «منابع برای اطلاع بیش‌تر» را ببینید.

احساس شما هنگام پرتودرمانی

طی پرتودرماني، ممکن است دچار اين احساسات شويد:

• نگرانی
• افسردگی
• ترس
• خشم
• بیهودگی
• درماندگی
• تنهایی

چنین احساساتی طبیعی است؛ زندگی با سرطان و پشت سر گذاشتن درمان پراسترس است. ممکن است حتی احساس خستگي کنید که این احساس، تطابق با اين احساسات را مشکل‌تر مي‌کند.

زندگی با سرطان و پشت سر گذاشتن درمان پر از دغدغه است.

چگونه در طول پرتودرمانی با احساسات خود تطابق پيدا كنم؟

کار‌های زیادی وجود دارد که مي‌توانید برای تطابق با احساسات خود در طول پرتودرمانی انجام دهید. اینجا برخی کار‌هایی که برای افراد دیگر مفید بوده اند شرح داده شده است:

• آرامش داشته باشید و مراقبه کنید. خود را در مکاني دلخواه تصور کنید، با دقت به هر نفس، به آرامی تنفس کنید یا موسیقی آرامش‌بخش گوش كنيد. اين فعاليت‌ها هستند که باعث مي‌شوند احساس آرامش بیش‌تری کنید و کم‌تر اضطراب داشته باشید.
• ورزش کنید. بسیاری از مردم معتقدند با انجام ورزش سبک (از جمله پیاده‌روی، دوچرخه سواری، یوگا یا اروبیک آبی) احساس بهتري پيدا مي‌كنند. با پزشک یا پرستار خود دربارة ورزش‌هایی که مي‌توانید انجام دهید صحبت کنید.
• با دیگران صحبت کنید. با کسی که به او اعتماد دارید در مورد احساسات خود صحبت كنيد. ممکن است دوست نزدیک، عضوی از خانواده، پرستار، مددکار اجتماعی یا روانشناس را انتخاب کنید. ممکن است دوست داشته باشید با کسی که او هم پرتودرمانی مي‌شود صحبت کنید.
• به گروه حمایتی ملحق شوید. گروه‌های حمایتی سرطان گردهمايي‌هايي برای افراد مبتلا به سرطان دارند. این گروه‌ها شما را با افرادی آشنا مي‌کنند که با آنها مشكل يكساني دارید؛ دربارة احساسات خود صحبت کنید و صحبت‌های دیگران را نیز بشنوید. ببینید دیگران چگونه با سرطان، پرتودرمانی و عوارض جانبی روبرو مي‌شوند. پزشک، پرستار یا مدد کار اجتماعی، شما را برای یافتن این گروه‌ها در نزدیکی محل سکونتتان یاری مي‌کنند. در صورتي که در نزدیکی خود گروهي سراغ نداريد يا امكان مسافرت نداريد دربارة چیز‌هایی که شما را نگران یا نا امید مي‌کند با پزشک یا پرستار صحبت کنید. ممکن است بخواهید با یک مشاور دیدار داشته باشید. اگر تطابق با این احساسات برای شما خیلی مشکل دارند، ممكن است پزشك شما برايتان دارو تجويز كند.

عوارض جانبی پرتودرمانی

عوارض جانبی مشکلاتی هستند که در اثر درمان بروز مي‌کنند. این عوارض ممکن است با پرتودرمانی به وجود بیایند، زیرا پرتو‌هایی که برای نابودي سلول‌های سرطانی استفاده مي‌شوند، به سلول‌های سالم نزدیک ناحیة درمان نیز آسیب مي‌رسانند. عوارض جانبی در افراد مختلف يكسان نیستند. برخی افراد متحمل عوارض جانبی زیادی مي‌شوند اما برخی دیگر دچار عوارض كم‌تري مي‌گردند. اگر شيمي‌درماني را نیز قبل، در حين يا پس از پرتودرمانی دریافت مي‌کنید عوارض جانبی شديدتر خواهند بود.

از احتمال مواجهه با عوارض جانبی با گروه پرتودرمانی خود صحبت کنید. گروه به دقت شما را زیر نظر خواهد داشت و از شما مي‌پرسد که آیا متوجه مشکلی شده‌اید یا نه. اگر با عوارض جانبی یا مشکلات دیگري مواجه شديد، پزشک یا پرستار برای درمان آنها شما را راهنمايي مي‌کنند.

عوارض جانبی رایج

بسیاری از افرادی که پرتودرمانی مي‌شوند دچار عوارض پوستی و تاحدودي خستگي مي‌شوند. عوارض جانبی دیگر بستگی به ناحية تحت درمان دارد.

عوارض پوستی در بر گیرندة خشکی، خارش، پوسته پوسته شدن یا تاول زدن است. این عوارض ناشي از آسیبی است که پرتو به پوست سالم ناحیة تحت درمان مي‌رساند. شما باید در طول پرتودرمانی مراقبت ویژه ای از پوست خود به عمل آورید. برای اطلاعات بیش‌تر «عوارض پوستي » را ببینید.

خستگي اغلب، به احساس از کار افتادگی و واماندگی اطلاق مي‌شود. راه‌های زیادی برای رفع خستگي وجود دارد. برای آموزش بیش‌تر «خستگي» را ببینید.

بسته به ناحیة تحت درمان ممکن است با اين موارد نیز مواجه شوید:

• اسهال
• ریزش مو در ناحية درمان
• عوارض دهانی
• احساس تهوع و استفراغ
• عوارض جنسی
• تورم Swelling
• مشکل در بلعیدن (قورت دادن)
• تغييرات ادراري و مثانه‌اي

بیش‌تر این عوارض جانبی با گذشت ۲ ماه از پایان پرتودرمانی برطرف مي‌شوند.

عوارض جانبی دیررس گاهي با گذشت ۶ ماه یا بیش‌تر پس از پایان پرتودرمانی رخ مي‌دهند كه بسته به محل و دز درمان پرتودرماني متغیر هستند. عوارض جانبی دیررس شامل ناباروری، مشکلات مفصلی، ادم لنفاوي Lymphedema، عوارض دهانی و سرطان ثانویه مي‌شوند. افراد مختلف از نظر ابتلا به عوارض ديررس متفاوت مي‌باشند. بنابراین، با پزشک یا پرستار خود درباره اینکه عوارض جانبی دیررس خواهید داشت یا نه و دنبال چه علائمی بايد بگردید، صحبت کنید. برای اطلاعات بیش‌تر درباره عوارض دیررس، «عوارض جانبی دیررس پرتودرمانی» را ببینید.

«عوارض جانبی پرتودرمانی و راه‌های مهار آنها» هر عارضة جانبی را با جزئیات بیش‌تر شرح مي‌دهد و راه‌های مهار عوارض را به شما، پزشک یا پرستار ارائه مي‌كند.

عوارض جانبی پرتودرمانی در یک نگاه

عوارض جانبی پرتودرمانی در یک نگاه عوارض جانبی پرتودرمانی به بخشی از بدن شما که درمان مي‌شود بستگی دارد. برای اینکه ببینید چه عوارضي ممکن است براي شما ايجاد ‌شود، از جدول زیر استفاده کنید. در ستون چپ بخشی از بدنتان که درمان مي‌شود را پیدا کنید، سپس همان ردیف را برای دیدن عوارض جانبی مربوط به آن بخش، بخوانید. علامت تأیید نشان مي‌دهد که ممکن است شما دچار آن عارضة جانبی بشويد. از پزشک یا پرستار خود از احتمال رخداد هر عارضة جانبی بپرسید.

دربارة احتمال رخداد هر عارضة جانبی از گروه پرتودرماني بپرسيد. اين جدول را به آنها نشان دهید.

• در ردیف اول بخشی از بدن خود را که درمان مي‌شود پیدا کنید.
• ستون را بخوانید.
• علامت تأیید نشان مي‌دهد که ممکن است به آن عارضة جانبی دچار شوید.

عنوان نوع عوارض	مغز	پستان	قفسة سینه	سر و گردن	ناحیة لگنی	راست‌روده	معده و شکم
اسهال					دارد	دارد	دارد
خستگي	دارد	دارد	دارد	دارد	دارد	دارد	دارد
ریزش مو (در ناحیه ای از بدن که در معرض پرتو است)	دارد	دارد	دارد	دارد	دارد	دارد	دارد
عوارض دهانی				دارد
تهوع و استفراغ	دارد				دارد		دارد
عوارض جنسی و باروری					دارد	دارد
عوارض پوستی	دارد	دارد	دارد	دارد	دارد	دارد	دارد
عوارض حلقی			دارد	دارد
عوارض در مثانه و ادرار كردن					دارد	دارد	دارد
عوارض جانبی دیگر	سردرد تاري در دید	شکنندگی تورم	سرفه کوتاهی نفس	گوش درد تغییر چشایی

عوارض جانبی پرتودرمانی و راه‌های مهار آنها

• اسهال
• خستگي
• ریزش مو
• عوارض دهانی
• تهوع و استفراغ
• عوارض جنسی و باروری
• عوارض پوستی
• عوارض حلقی
• عوارض مثانه و ادرار

اسهال

اسهال چیست؟

اسهال کارکرد مکرر روده است که ممكن است نرم، باقوام، شل یا آبكي باشد. اسهال در هر زماني در طول درمان ممكن است اتفاق بيفتد.

چرا رخ مي‌دهد؟

پرتودرمانی لگن، شکم و معده ممکن است موجب اسهال شود. افراد به این دلیل دچار اسهال مي‌شوند که پرتودرماني به سلول‌هاي سالم روده‌ بزرگ و کوچک هم صدمه مي‌زند. این نواحی به مقدار تشعشع، بسیار حساس هستند.

وقتی اسهال دارید:

• روزی بین ۸ تا ۱۲ لیوان مایعات صاف‌شده بنوشید. برای آشنایی با خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی که مایعات صاف‌شده محسوب مي‌شوند «مایعات صاف‌شده» را ببینید.
• اگر مایعاتی که قند بالا دارند (مانند آبمیوه، چای یخی (آيس‌تي) شیرین و نوشابه) مي‌نوشید با پرستار یا كارشناس تغذيه مشورت کنید. گاهي لازم است به آنها آب اضافه کنید.
• تعداد زیادی وعدة سبک و نيم‌چاشت بخورید. مثلاً به‌جای ۳ وعدة بزرگ، در ۵ یا ۶ وعدة سبک و نيم‌چاشت غذا بخورید.
• خوراکی‌هایی که هضم آنها برای معده آسان است بخورید (خوراکی‌هایی که فیبر، چربی و لاکتوز کمی دارند). برای آشنایی با غذا‌هایی که هضم آنها آسان است به «خوراکی‌ها و آشامیدنی‌هایی که هضم آنها آسان است» سربزنيد. اگر اسهال شما شديد است، ممکن است پزشک یا پرستار موز، برنج، فالودة سیب و نان برشته را پیشنهاد کنند.
• مراقب ناحیة مقعدی خود باشید. پس از شستشو، به‌جای دستمال توالت از دستمال کودک که لطیف‌تر است استفاده کنید. همچنین از پرستار خود دربارة استفاده از لگن آب گرم بپرسید. لگن،وان کوچکي، پر از آب ولرم است که در حالت نشسته از آن استفاده مي‌كنند و فقط زیر نشیمنگاه و باسن را مي‌گیرد. اگر در ناحیة مقعد جراحتی دارید حتماً به پزشک یا پرستار خود بگوييد.

از اینها پرهيز کنید:

• شیر و فرآورده‌های لبنی مانند بستنی، خامة ترش و پنیر؛
• خوراکی‌های تند و ادویه‌دار مانند سس تند، سالسا، فلفل قرمز و خوراک‌های کاری‌دار (درست شده با ادویة کاری)؛
• خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوة ساده، چای پر رنگ، نوشابه و شکلات؛
• خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی که نفاخ هستند مانند لوبیا‌های پخته و خشک شده، کلم، كلم بروکلی، شیر سویا و دیگر محصولات سویا؛
• غذا‌های که فیبر زیاد دارند مانند میوه‌ها و سبزی‌هاي خام، لوبیا‌های پخته و خشک شده و غلات و نان‌های درست شده از آرد گندم کامل؛
• غذا‌های سرخ شده یا چرب؛
• غذا‌های رستوران‌های فست فود.

با پزشک یا پرستار خود صحبت کنید. اگر اسهال دارید به آنها بگویید. راه‌های مهار را به شما توصيه مي‌كنند. شايد هم دارو‌هایی مانند ایمودیوم (imodium) تجویز کنند.

خستگي

خستگي عارضة جانبی شايعي است که احتمال بروز آن در پرتودرمانی زياد است.

خستگي چیست؟

خستگي ناشي از پرتودرمانی ممكن است از يك احساس خستگی ملایم تا خیلی شدید متغير باشد. بیش‌تر افراد آن را به‌صورت احساس ضعف، ملال، از کار افتادگی، سنگینی یا کندی بيان مي‌كند.

چرا رخ مي‌دهد؟

خستگي ممکن است به دلایل زیادی روی دهد. برخی از آنها شامل:

• کم خونی
• اضطراب
• افسردگی
• عفونت
• كاهش فعاليت
• دارو‌ها

خستگي ممكن است از تلاش هر روزه برای رفتن به پرتودرمانی یا فشار عصبي ناشي شود. در بیش‌تر وقت‌ها شما نمي‌دانید که چرا احساس خستگي مي‌کنید.

چقدر طول مي‌کشد؟

شروع احساس خستگي به چند عامل بستگی دارد، از جمله سن، وضعیت سلامتی، میزان فعالیت‌ها و اینکه قبل از پرتودرمانی چگونه بوده‌اید.

خستگي گاهي از ۶ هفته تا ۱۲ ماه بعد از پایان پرتودرمانی ادامه مي‌يابد. برخی افراد همیشه احساس خستگي مي‌کنند، حتی بعد از پایان پرتودرمانی دیگر مثل قبل از پرتودرماني احساس انرژي نمي‌كنند.

راه‌های مهار

• دست کم شبی ۸ ساعت بخوابید. به این میزان خوابيدن ممکن است از میزان خوابی که در گذشته نیاز داشته‌اید بیش‌تر باشد. یکی از راه‌های خواب راحت شبانه، فعال بودن در طول روز است. مي‌توانید پیاده روی، یوگا یا دوچرخه سواری كنيد. راه دیگری برای خواب بهتر، آرامش یافتن پيش از خواب است. کتاب بخوانید، قطعات یک پازل را جور كنيد، به موسیقی گوش دهید یا سر خود را با سرگرمی‌های آرامش‌دهندة دیگری گرم كنيد.
• برای زمان استراحت برنامه‌ريزي كنيد. شايد در طول روز به چرت زدن نیاز داشته باشید. بسیاری براين عقیده‌‌اند که یک استراحت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه ای کمک به‌‌سزایی مي‌کند. اگر مي‌خواهید چرت بزنید سعی کنید کم‌تر از ۱ ساعت باشد.
• خیلی کار نکنید. با وجود خستگي ممکن است حالتان برای انجام همة کار‌های مورد نظرتان مساعد نباشد. فعال باشید، اما فعالیت‌هایی را انتخاب کنید که از اولويت برخوردارند. مثلاً سر کار بروید ولی کار منزل انجام ندهيد یا فعالیت‌های ورزشی فرزندانتان را دنبال کنید ولی برای صرف شام بیرون نروید.
• ورزش کنید. بیش‌تر افرادي كه در طول روز ورزش مي‌کنند احساس بهتری دارند. روزي ۱۵ تا ۳۰ دقیقه پياده‌روي كنيد یا حرکات کششی و یوگا انجام دهید. از پزشک یا پرستار بپرسید که در طول پرتودرمانی چقدر مي‌توانید ورزش کنید.
• برنامه كاري خود را با توجه به شرايط خود تنظيم كنيد. خستگي بر میزان نيرويي که صرف کار خود مي‌كنيد تأثیر مي‌گذارد. گاهي احساس مي‌کنید حالتان آنقدر خوب است كه تمام وقت كار كنيد یا بهتر است کم‌تر کار کنید. شاید ساعات کم‌تری در روز یا حتی روز‌های کم‌تری از هفته را به کار اختصاص دهید. شاید بخواهید با رئیس خود صحبت کنید تا کار را در منزل انجام دهید که رفت و آمد نکنید. گاهي بهتر مي‌دانيد در مدتي كه پرتودرمانی مي‌كنيد مرخصی استعلاجی بگیرید.
• برنامه پرتودرماني را با توجه به شرايط خود تنظيم نماييد. ممکن است زمانبندی پرتودرماني را در خلال زمانبندی کاری و خانوادگی خود انجام دهید. مثلاً، پرتودرمانی را صبح‌ها انجام دهید که عصرها سر کار بروید.
• اجازه دهید دیگران در منزل به شما کمک کنند. با شرکت بیمه برای بررسی پوشش خدمات در منزل تماس بگیرید. يا هنگام احساس خستگي از اعضای خانواده یا دوستان خود کمک بگیرید. مستخدم، اعضای خانواده یا دوستان مي‌توانند در كارهاي خانه، بردن و آوردن وسایل و رفت و آمد شما به محل انجام پرتودرمانی شما را یاری دهند؛ حتی به شما در پخت و پز کمک کنند.
• از دیگر مبتلایان به سرطان بیاموزید. مبتلايان به سرطان مي‌توانند با در میان گذاشتن راه‌های مهار خستگي به هم كمك كنند. یکی از راه‌های آشنایی با افراد مبتلا به سرطان پیوستن به گروه‌های حمایتی حضوری یا اینترنتی است. برای اینکه دربارة گروه‌های حمایتی بیش‌تر بدانید با پزشک یا پرستار خود صحبت کنید.
• با پزشک یا پرستار خود صحبت کنید. اگر در مقابله با خستگي مشکل داريد، پزشک شما دارو‌هایی را به شما مي‌دهد تا به کاهش خستگي کمک کند. با مصرف دارو احساس سرحالی مي‌کنید و اشتهای شما زیاد مي‌شود. اگر مبتلا به کم‌خونی یا افسردگی هستيد یا شب‌ها نمي‌توانيد بخوابید، پزشک شما راه‌هايي برای رفع این مشکلات پیشنهاد مي‌کند.

ریزش مو

ريزش مو چیست؟

ریزش مو (که به آن تاسی نیز مي‌گويند) هنگامی است که همه یا قسمتی از موی شما بریزد.

چرا رخ مي‌دهد؟

پرتودرمانی كم‌وبيش موجب ریزش مو مي‌شود، چون به سلول‌هایی که سریع رشد مي‌کنند آسیب مي‌رساند، از جمله سلول‌هایی که در ریشة مو هستند.

ریزش مو در اثر پرتودرمانی فقط در ناحیة تحت درمان رخ مي‌دهد. این ریزش مو مانند ریزش مو ناشي از شيمي‌درماني نیست که تمام مو‌های بدن را از دست بدهید. مثلاً ممکن است مقداری یا تمام مو‌های سر خود را در پرتودرمانی مغز از دست بدهید. اما اگر پرتودرمانی در ناحیة نشیمنگاه داشته باشید مو‌های زهار خود را از دست مي‌دهید و بر مو‌های سرتان تأثیری ندارد.

چقدر طول مي‌کشد؟

۲ تا ۳ هفته بعد از شروع پرتودرمانی ريزش مو شروع مي‌شود، ريزش تمام موهاي منطقه تحت درمان در حدود يك هفته طول مي‌كشد. بین ۳ تا ۶ ماه پس از پایان درمان مو‌های شما درمي‌آيد. البته گاهی هم پیش مي‌آید که به دلیل دز بالاي پرتو، مو‌های شما هرگز درنيايد.

وقتی مو‌های شما درمي‌آيد ممکن است شبیه گذشته نباشد. مو‌های شما ممکن است نازک‌تر یا به‌جای صاف بودن مجعد شده باشد، یا رنگ آن تیره‌تر یا روشن‌تر از گذشته باشد.

راه‌های مهار ریزش موی سر

پيش از ریزش مو

• موي سر خود را كوتاه كنيد يا از ته بتراشید. با برنامه‌ريزي قبلي براي انجام اين كار، احساس كنترل بيش‌تري بر ريزش موي خود خواهيد داشت. اگر مي‌خواهيد سر خود را بتراشيد از ماشین اصلاح برقی استفاده کنید تا خودتان را زخمی نکنید.
• اگر مي‌خواهید کلاه گیس بخرید تا مو دارید این کار را انجام دهید. بهترین زمان برای خرید کلاه گیس پيش از شروع یا در روز‌های آغازين پرتودرمانی آن است. در اين صورت، کلاه گیس از نظر رنگ و حالت شبیه به موی خودتان مي‌شود. برخی افراد کلاه گیس را پیش آرایشگر خود مي‌برند. بهتر است به‌محض از دست دادن مو‌هایتان از کلاه گیس استفاده کنید. کلاه گیسي تهیه کنید که با آن راحت باشید و سرتان را آزار ندهد.
• با شرکت بیمة خود تماس بگیرید تا ببینید هزینة کلاه گیس را می‌پردازد یا نه. از پزشک یا پرستار خود بپرسید، شاید مرکز ارائة کلاه گیس رایگان در نزدیکی شما بشناسند و به شما معرفي كند.
• مو‌های خود را با ملایمت بشویید. از شامپوی ملایمی مانند شامپوی بچه استفاده کنید. موهاي خود را با يك حوله نرم به‌آرامي خشك كنيد.
• از بیگودی، سشوار برقی، فرزن برقی، گل سر، کش یا بند مو، کلیپس و اسپری‌های مو استفاده نکنید. احتمال دارد به پوست سرتان آسیب بزنند یا باعث ریختن زود هنگام مو‌هایتان شوند.
• از محصولاتی که با مو‌های شما ناسازگار هستند استفاده نکنید، از جمله رنگ‌های مو، فر مو، ژل‌، موس، روغن، كرم مو یا پماد.
• مراقب پوست سر خود باشيد. پوست سرتان ممكن است بعد از ريزش مو حساس شود. وقتی بیرون هستید سر خود را با کلاه یا روسری بپوشانید. سعی کنید به‌جاهایی که خیلی گرم یا خیلی سرد است نروید؛ يعني از نور مستقیم خورشید، لامپ‌های خورشیدی و هوای خیلی سرد بپرهيزيد.
• خود را گرم نگه دارید. مو‌ها به گرم کردن شما کمک مي‌کنند، بنابراین ممکن است با از دست دادن مو‌ها احساس سرما کنید. مي‌توانید با کلاه، روسری یا کلاه گیس خود را گرم کنید.

فقط مو‌های ناحية تحت درمان را از دست مي‌دهید.

عوارض دهانی

عوارض دهاني چيست؟

پرتودرمانی در ناحیة سر یا گردن گاهي باعث بروز اين عوارض مي‌شود:

• جراحت‌ دهان (زخم‌های کوچک در دهان شما)
• خشکی دهان و گلو
• از دست دادن چشایی
• پوسيدگي دندان‌ها
• تغییرات ذائقه (مانند حس طعم فلز در حين خوردن گوشت)
• عفونت در لثه‌ها، دندان‌ها یا زبان شما
• سفتی فک و عوارض استخواني
• بزاق غلیظ و کشسان

پرتودرمانی در ناحیة مشخص شده موجب عوارض دهانی می شود.

چرا رخ می‌دهند؟

پرتودرمانی علاوه بر اينكه سلول‌های سرطانی را نابود مي‌كند، به سلول‌های سالم نیز آسیب می‌رساند، از جمله به سلول‌هایي که بزاق می‌سازند و دهان را با پوششی نرم و مرطوب نگه می‌دارند.

چقدر طول می‌کشد؟

برخی عوارض مانند جراحت‌های دهان با پایان درمان از بین می‌روند. برخی دیگر مانند تغییر ذائقه ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها بمانند. برخی عوارض مانند خشکی دهان ممكن است برای همیشه باقی بمانند.

حداقل ۲ هفته قبل از شروع پرتودرمانی ناحيه سر و گردن، پيش دندانپزشک برويد.

راه‌های مهار

• اگر در ناحیة سر یا گردن پرتودرمانی مي‌کنید، دست کم ۲ هفته پيش از پرتودرماني پيش دندانپزشک برويد. دندانپزشک دهان شما را معاینه می‌کند تا از سلامت دهان شما پيش از شروع پرتودرمانی اطمینان حاصل كند. اگر نمی‌توانید پيش از شروع درمان به دندانپزشک مراجعه کنید، از پزشک خود بپرسید که حتماً لازم است در روزهای شروع درمان به دندانپزشک مراجعه کنید یا خير.
• هر روز دهان خود را بررسی کنید. در اين صورت، می‌توانید مشکلات را به‌محض شروع ببینید یا احساس کنید. این عوارض شامل جراحت‌های دهان، لکه‌های سفید یا عفونت مي‌باشد.
• دهان خود را مرطوب نگه دارید. اين راه‌ها براي بازگرداندن رطوبت به دهان مفید هستند:
  • مزه مزه کردن آب در طول روز
  • مکیدن تکه یخ
  • جویدن آدامس بدون قند یا مکیدن آب‌نبات بدون قند
  • استفاده از مواد جانشین بزاق برای کمک به مرطوب کردن دهان
  • درخواست تجویز داروهایی که بزاق را افزایش می‌دهند

دهان، دندان‌ها، لثه‌ها و زبان خود را تمیز کنید.

• دندان‌ها، لثه‌ها و زبان خود را پس از هر وعده غذا و پيش از خواب مسواک بزنید.
• از مسواک بسیار نرم استفاده کنید. آب گرم، قبل از استفاده از مسواك پرزهای مسواك را نرم‌تر مي‌كند.
• از خمیر دندان حاوي فلوراید استفاده کنید.
• از ژل فلوراید مخصوص که دندانپزشک تجویز مي‌کند استفاده کنید.
• از دهان‌شویه‌هایی که الکل دارند استفاده نکنید.
• هر روز دندان‌های خود را به‌آرامی با نخ دندان پاک کنید. اگر لثه‌هایتان اذیت می‌شود یا خونریزی می‌کند آن ناحیه را رها کنید اما ناحیه‌های دیگر را نخ دندان بكشيد.
• هر ۱ یا ۲ ساعت یک‌بار دهان خود را با محلولی از ۱/۴ قاشق چایخوری جوش شیرین، ۱/۸ قاشق چایخوری نمک که در لیوان آب گرم حل كرده‌ايد شست‌وشو دهید.
• اگر دندان مصنوعی دارید از خوب قرار گرفتن آنها اطمینان حاصل کنید و استفادة روزانه از آنها را محدود کنید. اگر وزن کم می‌کنید ممکن است لازم باشد دندانپزشک آنها را تنظیم کند.
• دندان‌های مصنوعی خود را در آب بگذاريد و هر روز آنها را مسواك کنید.

وقتی دهانتان زخمی است مواظب تغذيه خود باشید.

• خوراکی‌هایی انتخاب کنید که جویدن و قورت دادن آنها آسان باشد.
• گازهای کوچک بزنيد، آرام بجوید و غذای خود را با جرعه‌هاي كوچك مایعات نرم کنید.
• غذاهای آبدار و نرم، مانند غلات پخته، پورة سیب‌زمینی و املت بخورید.
• غذا را با آب گوشت، سس، سوپ آبکی، ماست یا مایعات دیگر ، نرم و آبدار کنید.
• غذاهای گرم یا هم دمای اتاق بخورید.

از موادي که دهان شما را آزار مي‌دهند، مي‌خراشند یا مي‌سوزانند پرهیز کنید. از جمله:

• خوراکی‌های ترد یا برنده مانند چیپس‌های سیب‌زمینی یا ذرت
• غذاهای داغ
• خوراکی‌های تند و ادویه‌دار مانند سس تند، خوراک‌های کاری، سالسا و فلفل قرمز
• میوه‌ها یا آبمیوه‌هایی که ترشي آنها زیاد است مانند گوجه‌فرنگی، پرتقال، لیموترش و گریپ‌فروت
• خلال دندان یا اشیاي تیز دیگر
• تمام دخانیات شامل سیگار، سیگار برگ پیپ گرفته تا تنباکوی جویدنی (ناس)
• نوشیدنی‌های الکلی

از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی که قند بالا دارند بپرهیزید. خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی که قند بالا دارند (مانند نوشابه، آدامس و آب‌نبات) باعث پوسیدگی دندان مي‌شوند.

عضلات فک خود را ورزش دهید. دهان خود را ۲۰ بار تا جایی که موجب درد نشود باز کنید و ببندید. اين كار را سه بار در روز تكرار كنيد. حتی اگر فکتان سفت نشده این تمرین را انجام دهید.

دارو: از پزشک یا پرستار خود بخواهید برای محافظت از غدد بزاقی و بافت‌های مرطوبي که دهان شما را پوشش می‌دهند دارو تجویز کنند.

اگر دهانتان درد می‌کند با پزشک یا پرستار خود تماس بگیرید. داروها و محصولات دیگری مانند ژل‌های دهان برای مهار درد دهان وجود دارند.

از این پس در طول زندگی مراقبت بیش‌تری از دهانتان به عمل آورید. از دندانپزشک خود بپرسید که چگونه به بهترین شکل از دهان و دندان خود مراقبت کنید و معاینه‌های دندانپزشکی شما بهتر است چگونه باشد.

فکتان را ۳ بار در روز ورزش دهید.

در زمانی‌که در ناحیه سر و گردن پرتودرمانی مي‌كنيد دخانیات مصرف نکنید و هرگز نوشیدنی الکلی ننوشید. این دو خود عامل بروز سرطان هستند.

تهوع و استفراغ

تهوع و استفراغ چیست؟

پرتودرمانی گاهي موجب تهوع یا استفراغ یا هر دو مي‌شود. به ميل به بالا آوردن تهوع مي‌گويند. استفراغ وقتی است که غذا و مایعات را بالا مي‌آورید. ممکن است عُق هم بزنید، كه در استفراغ با معده خالي اتفاق مي‌افتد.

چرا رخ مي‌دهند؟

تهوع و استفراغ پس از پرتودرمانی در ناحية شكم، رودة کوچک، رودة بزرگ، یا قسمت‌هايی از مغز رخ مي‌دهد. احتمال ابتلا به تهوع و استفراغ به مقدار پرتویی که دریافت مي‌کنید، گستره و محدودة ناحية تحت درمان و اینکه شیمي‌درمانی هم دريافت مي‌كنيد یا نه بستگی دارد.

پرتودرمانی در ناحیة مشخص‌شده ممکن است باعث تهوع و استفراغ شود.

چقدر طول مي‌کشد؟

تهوع و استفراغ بین ۳۰ دقیقه تا چندین ساعت بعد از پایان جلسة پرتودرمانی شروع مي‌شود. در روز‌هایی که پرتودرمانی ندارید احساس بهتری خواهید داشت.

راه‌های مهار

• از تهوع جلوگیری کنید. بهترین راه جلوگيري از استفراغ مهار حالت تهوع است. يكي از راه‌ها، صرف غذا‌های ملایم و ساده هضم و نوشیدنی‌هایی است که حالتان را به هم نمي‌زند، از جمله نان برشته، ژله و آب سیب. برای اطلاع بیش‌تر به فهرست «خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی که هضم آنها برای معده آسان است» سربزنيد.
• پيش از درمان آرامش پیدا کنید. اگر پيش از هر جلسه پرتودرمانی آرامش پیدا کنید ممکن است کم‌تر حال تهوع داشته باشید. صرف وقت برای فعالیت‌های لذت‌بخش مانند مطالعه، گوش کردن به موسیقی یا سرگرمي‌های دیگر موجب آرامش مي‌شود.
• زمان خوردن و آشامیدن را برنامه‌ریزی کنید. برخی افراد اگر پيش از پرتودرمانی غذا بخورند احساس بهتری دارند؛ اما برخی دیگر برعكس. مثلاً شايد دوست داريد ۱ یا ۲ ساعت پيش از پرتودرمانی بیسکویت و آب سیب بخورید. یا راحت‌تر و بهتر مي‌دانيد كه با شکم خالی پرتودرمانی را انجام دهيد، یعنی ۲ تا ۳ ساعت قبل از درمان چیزی نخورید.
• وعده‌ها و نيم‌چاشت‌های سبک بخورید. بهتر است به‌جای ۳ وعدة سنگین در روز، ۵ یا ۶ وعده و نيم‌چاشت سبک بخورید. حتماً خوب بجوید و سريع غذا نخوريد.
• خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی بخورید که سرد یا گرم هستند (نه داغ یا يخ). پيش از هر وعده، بگذارید دماي غذا‌ها و نوشیدنی‌های داغ پايين بيايد و غذا‌ها و نوشیدنی‌های سرد کمي گرم شوند.
• با پزشک یا پرستار صحبت کنید. ممکن است چند رژیم غذایی خاص به شما پیشنهاد یا دارو‌های جلوگیری از تهوع تجویز كنند تا ۱ ساعت قبل از هر جلسة پرتودرمانی مصرف کنید. از پزشک یا پرستار دربارة طب سوزنی که به برطرف کردن تهوع و استفراغ کمک می‌کند سؤال کنید.

به‌جای ۳ وعدة سنگین در روز، ۵ یا ۶ وعده و نيم‌چاشت سبک بخورید.

عوارض جنسي و باروري

عوارض جنسی و باروری چیست؟

پرتودرمانی گاهی موجب عوارض جنسی مي‌شود که در بر گیرندة تغییرات هورمونی و از دست دادن ميل و توانایی ارتباط جنسی است. در طول یا بعد از پرتودرماني ممکن است باروری نیز تحت تأثير قرار گيرد. معمولاً برای زن‌ها اين به معنای عدم توانایی بارداري و بچه‌دار شدن است، و برای مردها به معنای عدم توانایی باردار كردن همسر. عوارض جنسی و باروری در مردان و زنان متفاوت است.

اگر باردار هستید، پيش از شروع پرتودرماني به پزشک خود بگوييد.

مشکلات زنان شامل اين موارد مي‌شود.

پرتودرماني در ناحیة لگنی ممكن است سبب عوارض جنسي و تغييرات باروري شود.

• درد یا ناراحتی هنگام ارتباط جنسی
• خارش، سوزش، خشکی یا تحلیل رفتن واژن (وقتی که عضلات واژن ضعیف و دیواره‌های آن باریک مي‌شوند)
• تنگي واژن (وقتی که واژن انعطاف خود را از دست مي‌دهد، باریک و کوتاه مي‌شود)
• علائم یائسگی در زنانی که هنوز یائسه نشده‌اند، از قبیل: گر گرفتگی (داغ شدن ناگهانی)، خشکی واژن و نداشتن قاعدگی
• ناتواني در بارداري پس از خاتمه راديوتراپي

مشکلات مردان اين موارد را در بر مي‌گیرد:

• ناتواني جنسي (اختلال نعوظ نيز به آن گفته مي‌شود) به این معنی که نمي‌توانید نعوظ داشته باشید یا در آن حالت بمانید.
• عدم توانایی بارور كردن بعد از پایان پرتودرمانی به علت تعداد اسپرم کم یا اسپرم كم‌اثر

چرا رخ مي‌دهد؟

عوارض جنسی و باروری در افرادی که پرتودرمانی در ناحیة لگنی داشته‌اند رخ مي‌دهد. در زنان شامل پرتودرماني واژن، رحم و تخمدان مي‌شود. و در مردان شامل پرتودرماني به بیضه‌ها و پروستات. بسیاری از عوارض جنسی پرتودرماني ناشي از بافت جوشگاه حاصل از پرتودرمانی هستند. دیگر عوارض مانند خستگي، درد، اضطراب یا افسردگی بر تمایل جنسی شما اثر مي‌گذارند.

چقدر طول مي‌کشد؟

بعد از پایان پرتودرمانی، تمایل جنسی بیش‌تر افراد به حال اول بر مي‌گردد. بسیاری از عوارض جانبی جنسی بعد از پایان درمان از بین مي‌روند. اما مشکلات تغییرات هورمونی و باروری گاهي براي بقيه عمر باقی مي‌مانند. اگر بتوانید بعد از پایان پرتودرمانی بچه‌دار شوید پرتودرماني انجام شده سلامت نوزاد و شما را به خطر نخواهد انداخت.

بسيار مهم است که مرد و زن در طول پرتودرمانی، با همسر خود دربارة احساسات، نگرانی‌ها و اینکه ترجیح مي‌دهند چگونه همدم هم باشند، راحت و روراست برخورد کنند.

مسائلی که زنان باید با پزشک یا پرستار در میان بگذارند:

• باروری. اگر مي‌خواهید بعد از پایان پرتودرمانی باردار شوید، موضوع را پيش از شروع درمان با پزشک یا پرستار خود در میان بگذارید. او راه‌های حفظ باروری مانند نگهداری تخمک‌های شما برای استفاده در آینده را پيش پاي شما مي‌گذارد.
• مشکلات جنسی. شاید مشکلات جنسی داشته باشید یا نداشته باشید. پزشک یا پرستار مي‌توانند شما را از مشکلات و عوارض جانبی آگاه کنند و راه‌هایی برای تطابق با آنها پيش ‌پاي شما بگذارند.
• جلوگیری از بارداری. بسیار مهم است که در طول پرتودرمانی باردار نشوید. پرتودرمانی به جنین در هر مرحله از بارداري كه باشد آسیب مي‌رساند. اگر هنوز یائسه نشده‌اید، با پزشک یا پرستار در مورد راه‌های مناسب جلوگیری و اجتناب از بارداری صحبت کنید.
• بارداری. اگر باردار هستید حتماً به پزشک یا پرستار خود بگویید.
• واژن خود را بکشيد. تنگي واژن برای زنانی که پرتودرمانی لگن مي‌شوند از مشكلات رایج است. اين عارضه ممکن است به دردناک شدن ارتباط جنسی بینجامد. برای کمک به رفع این مشکل از گشادكننده (وسیله‌ای که به آرامي ‌بافت‌های واژن را مي‌کشد) استفاده کنید. از پزشک یا پرستار خود محل تهیه و طرز استفاده از گشادكننده را بپرسید.
• نرم‌سازی (با چرب کردن). برای مرطوب نگه داشتن واژن در طول روز، از لوسیون‌های مخصوص استفاده کنید. برای ارتباط جنسی از نرم‌کننده‌هایی که مواد اصلی آنها آب یا روغن‌های کانی (مانند گلیسیرین و وازلین) است استفاده کنید.
• ارتباط جنسی. از پزشک یا پرستار خود از درست یا نادرست بودن ارتباط جنسی در طي پرتودرماني بپرسید. بیش‌تر زنان مي‌توانند ارتباط جنسی داشته باشند، اما بهتر است سؤال کنيد و اطمینان حاصل کنيد. اگر ارتباط به‌خاطر خشکی واژن دردناک مي‌شود، از نرم‌کننده‌هایی که مواد اصلی آنها آب یا روغن‌های کانی است استفاده کنید.
  

اگر مي‌خواهید در آینده بچه دار شوید این مسأله را با پزشک یا پرستار خود در میان بگذارید.

مسائلی که مردان باید با پزشک یا پرستار در میان بگذارند:

• باروری. اگر فکر مي‌کنید مي‌خواهید در آینده پدر شوید، این موضوع را پيش از شروع پرتودرمانی با پزشک یا پرستار خود در میان بگذارید. او با شما دربارة راه‌های حفظ باروری پيش از شروع درمان مثل ذخیرة اسپرم صحبت خواهد کرد. اسپرم شما باید قبل از شروع درمان ذخیره شود.
• ناتواني جنسي. پزشک یا پرستار شما را از اینکه دچار ناتواني جنسی مي‌شوید یا نه، و چقدر اين عارضه طول مي‌کشد، آگاه مي‌سازند. پزشک مي‌تواند دارو یا درمان‌های مفید را تجویز کند.
• ارتباط جنسی. از درست یا نادرست بودن داشتن ارتباط جنسی در طول پرتودرمانی بپرسید. بیش‌تر مردان مي‌توانند ارتباط جنسی داشته باشند اما برای اطمینان بیش‌تر، بهتر است بپرسید.

اگر مي‌خواهید در آینده پدر شوید، اسپرم شما باید پيش از شروع درمان ذخیره شود.

عوارض پوستي

عوارض پوستی چیست؟

پرتودرمانی مي‌تواند موجب تغییراتی در پوست ناحیة تحت درمان شود. چند عارضة رایج پوستي در زیر شرح داده شده‌اند:

• سرخي. ممکن است پوست ناحیة تحت درمان به آفتاب سوختگی یا برنزه شدن شدید یا خفیف شبیه باشد. این عارضه ممكن است در بخشی از بدن که تحت درمان باشد رخ ‌دهد.
• خارش شدید. پوست ناحیة تحت درمان ممکن است آنقدر خارش داشته باشد که دائم بخواهيد پوست خودرا بخارانيد. این امر مشکلاتی به‌وجود مي‌آورد، زیرا خاراندن زیاد منجر به خراشیدگي پوست و عفونت مي‌شود.
• پوست خشک و جدا شونده. وقتی دچار اين عارضه مي‌شويد که در ناحیة تحت درمان پوست شما خيلي خشک مي‌شود، خشک‌تر از حد عادی. در واقع گاهي پوست آنقدر خشک مي‌شود که كنده مي‌شود، مانند زمانی‌که آفتاب سوخته مي‌شويد.
• واکنش مرطوب. پرتودرماني سلول‌های پوست در ناحیة تحت درمان را از بین مي‌برد و موجب مي‌شود پوست شما سریع‌تر از اینکه ترمیم شود، كنده شود. در اين صورت، دچار جراحت و زخم مي‌شود. پوست ناحیة تحت درمان ممکن است مرطوب، زخمي ‌یا دچار عفونت شود. اين مشكل در محل چين‌هاي پوستي مانند نشیمنگاه، پشت گوش و زیر پستان شايع‌تر است. در جا‌هایی مانند گردن نيز كه پوست نازک است، این عارضه قابل مشاهده است.
• تورم پوست. پوست شما در ناحیة تحت درمان ممکن است ورم یا پف کند.

چرا رخ مي‌دهد؟

پرتودرمانی موجب تخريب و مرگ سلول‌های پوست مي‌شود. سلول‌هاي پوست در افرادي كه هر روز پرتودرمانی مي‌شوند، زمان كافي برای ترمیم نخواهند داشت. عوارض پوستی در هر بخشی از بدن که پرتو دریافت کند رخ مي‌دهد.

چقدر طول مي‌کشد؟

عوارض پوستی ۱ هفته پس از شروع پرتودرمانی ظاهر مي‌شوند. بسیاری از این عوارض با گذشت چند هفته از پایان درمان بر طرف مي‌شوند. اما گاهي حتی پس از پایان پرتودرمانی نیز برخی از این عوارض باقی مي‌مانند. پوست تحت تابش پرتو همیشه تیره‌تر و لكه‌دار به نظر مي‌آيد. پوست ممکن است خشک‌تر و ضخیم‌تر از گذشته به نظر برسد. همچنین زودتر مي‌سوزید و به آفتاب حساس‌تر مي‌شوید. در ناحیة تحت درمان همیشه احتمال دارد مبتلا به سرطان پوست بشويد. از برنزه کردن پوست اكيداً خودداری کنید و با کلاه، آستین بلند، شلوار بلند ضدآفتاب با SPF بالا تر از ۳۰، خود را از آفتاب محافظت کنید.

راه‌های مهار

• مراقبت از پوست. وقتي پرتودرمانی مي‌كنيد خیلی مراقب پوست خود باشید. با آن به ملايمت رفتار کنید و از كيسه كشيدن و خاراندن ناحیة تحت درمان خودداری کنید. همچنین از کرم‌هایی که پزشک تجویز مي‌کند استفاده کنید.

وقتي پرتودرمانی مي‌كنيد خیلی مراقب پوست خود باشید. با آن ملایم رفتار کنید و از كيسه كشيدن و خاراندن ناحیة تحت درمان خودداری کنید.

• مواد خيلي داغ يا خيلي سرد را روي پوست خود قرار ندهيد. از کیسة آب گرم، کیسة یخ یا هر چیز داغ یا سرد دیگر در ناحیة تحت درمان استفاده نکنید. همین‌طور بدن را نیز باید با آب ولرم بشوييد.
• وقتی دوش مي‌گیرید یا استحمام مي‌کنید پوست خود را با ملايمت بشوييد. مي‌توانید هر روز دوش آب ولرم بگیرید. اگر مي‌خواهید حمام آب ولرم بروید، یک روز در میان باشد و بیش‌تر از ۳۰ دقیقه در آب نمانید. چه دوش مي‌گیرید، چه استحمام مي‌کنید، از صابون ملایم استفاده کنید و دقت کنید حاوي خوشبوکننده یا ضدبو نباشد. خود را با حولة لطيف و به‌آرامي ‌خشک کنید، با حوله پوستتان را محکم مالش ندهید. دقت کنید که نشانه‌هاي جوهري را كه برای پرتودرمانی نیاز دارید پاک نکنید.

دقت کنید که نشانه‌هاي جوهري پرتودرمانی را پاک نکنید.

فقط از لوسیون‌ها و محصولات آرايشي و بهداشتي که پزشک یا پرستار توصیه مي‌کنند استفاده کنید. اگر در حال استفاده از کرمي‌ هستید که برای مشکل پوستی یا آکنه تجویز شده است، باید پيش از شروع پرتودرمانی به پزشک یا پرستار خود بگویید. پيش از استفاده از هر یک از اين محصولات با پزشک یا پرستار خود هماهنگی کنيد:

• وان پر کف
• نشاستة ذرت
• کرم
• دئودورانت
• مو بر‌ها
• آرایش
• روغن
• پماد (مرهم)
• عطر
• پودر
• صابون
• كرم ضدآفتاب

اگر در روز‌های پرتودرمانی از محصولات پوستی استفاده مي‌کنید، آنها را دست کم ۴ ساعت پيش از جلسه استفاده کنید.

• مکان‌های سرد و مرطوب. پوست شما در محل‌های سرد و مرطوب بسیار راحت‌تر است. مي‌توانید با گذاشتن یک کاسة آب روی رادیاتور یا استفاده از دستگاه‌های بخور، اتاق‌ها رامرطوب کنید. اگر از دستگاه بخور استفاده مي‌کنید دستورالعمل آن را مطالعه کنید تا از تجمع باکتری جلوگیری شود.
• پارچه‌های نرم. از لباس و ملافة لطيف استفاده کنید، مانند آنهايي كه از پنبه ساخته شده‌اند.
• لباس‌هایی مانند کرست و جوراب شلواری که تنگ يا مزاحم تبادل هوا هستند، نپوشید.
• پوست خود را هر روزه از آفتاب محافظت کنید. آفتاب گاهي حتی در روز‌های ابری و زمانی‌که برای چند دقیقه بیرون هستید پوست شما را مي‌سوزاند. به ساحل نروید و حمام آفتاب نگیرید. وقتی بیرون مي‌روید، کلاه لبه بلند، پیراهن آستین بلند و شلوار بلند بپوشید. در مورد لوسیون‌های ضدآفتاب با پزشک یا پرستار صحبت کنید. ممکن است ضدآفتاب با SPF بالای ۳۰ تجویز کند. شما باید از پوست خود را از خورشید، حتی پس از درمان، محافظت کنید زیرا در تمام عمر خطر ابتلا به سرطان پوست وجود دارد.
• از تخت‌های برنزه ساز پوست (سولاریوم) استفاده نکنید. این تخت‌ها شما را در معرض پرتوهاي زیان‌آور مانند پرتوهاي خورشید قرار مي‌دهند.
• نوار چسب. روی پوست ناحیة تحت درمان از بانداژ، چسب زخم یا انواع دیگر نوار چسب استفاده نکنيد. با پزشک یا پرستار دربارة راه‌های پانسمان بدون استفاده از نوار چسب صحبت کنید.
• اصلاح کردن. از پزشک یا پرستار خود بپرسيد كه مي‌توانید موی ناحیة درمان را بتراشید یا نه. اگر اصلاح مي‌کنید، از ماشین اصلاح برقی استفاده کنید و از لوسیون قبل از اصلاح استفاده نکنید.
• ناحیة مقعدی. اگر پرتودرمانی در ناحیة مقعدی دارید احتمالاً دچار عوارض پوستی مي‌شوید. این عوارض معمولاً بعد از اجابت مزاج بدتر مي‌شوند. پس از شستشو، خود را با دستمال کودک خشک کنید. دربارة لگن آب گرم از پرستار خود بپرسید (وان کوچکي از آب گرم که روی آن مي‌نشینند و زیر نشیمنگاه و باسن را پوشش مي‌دهد).
• با پزشک یا پرستار صحبت کنید. برخی عوارض پوستی ممکن است جدي باشد. گروه درمان شما هر بار که به پرتودرمانی مي‌روید عوارض پوستی شما را بررسی مي‌کنند. به ‌محض مشاهدة هر عارضه، گزارش دهید.
• دارو. دارو‌ها گاهي برای برخی عوارض پوستی مفیدند، از جمله لوسیون‌ها برای خشکی یا خارش پوست، آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت‌ها و دارو‌های دیگر برای کاهش التهاب و خارش.

عوارض حلقی

عوارض حلقي چیست؟

پرتودرمانی گردن و سینه گاهي موجب التهاب يا جراحت بافت پوشاننده می شودکه به این مشکل التهاب مري مي‌گويند. احساس مي‌کنید غده‌ای در گلو وجود دارد یا سوزش در قفسة سینه یا گلو را حس مي‌كنيد ممكن است در بلع غذا مشكلي داشته باشد.

چرا رخ مي‌دهند؟

پرتودرماني به نواحي پر رنگ ممكن است سبب عوارض ناحيه گلو شود.

پرتودرمانی گردن و سینه موجب عوارض در گلو مي‌شود؛ زیرا، پرتو درماني نه تنها سلول‌های سرطانی را نابود مي‌کند، بلکه به سلول‌های سالم نیز آسیب مي‌رساند. شدت عوارض گلو در شما به میزان پرتویی که دریافت مي‌کنید، دريافت شيمي‌درماني، مصرف هم‌زمان سيگار و الكل بستگي دارد.

چقدر طول مي‌کشد؟

با گذشت ۲ تا ۳ هفته از آغاز پرتودرماني ممكن است، متوجه تغییرات در گلوی خود ‌شوید. به احتمال زياد ۴ تا ۶ هفته پس از پایان درمان احساس بهبودي خواهيد كرد.

راه‌های مهار

• وقتی گلوی شما زخمي‌است مواظب تغذيه خود باشید.
• خوراکی‌هایی را بخوريد که بلع آنها راحت است.
• خوراکی‌ها را برای اينكه راحت‌تر بخوريد تكه‌تكه، خرد یا مخلوط کنید.
• غذا‌های آبدار و نرم مانند غلات پخته، پورة سیب‌زمینی و املت بخورید.
• غذا‌ها را با آب گوشت، سس، سوپ آبکی، ماست و مایعات دیگر نرم و خیس کنید.
• نوشیدنی‌های خنک بنوشید.
• نوشیدنی‌ها را با نی جرعه‌جرعه بخوريد.
• غذا‌های خنک یا هم دمای اتاق بخورید.
• ‌چاشت و نيم‌چاشت‌های سبک بخورید. کم‌تر غذا خوردن در هر وعده آسان‌تر است. بهتر است به‌جای روزانه ۳ وعدة سنگين، ۵ یا ۶ چاشت و نيم‌چاشت سبک بخورید.
• خوراکی و نوشیدنی‌هایی انتخاب کنید که پروتئین و کالری بالا دارند. وقتی بلع مشکل است کم‌تر مي‌خورید و وزن کم مي‌کنيد. ثابت نگه داشتن وزنتان در طول پرتودرمانی اهمیت بسیار دارد. خوراکی و نوشیدنی‌هایی را بخوريد که پروتئین و کالری بالا دارند. به جدول خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی که کالری و پروتئین بالا دارند سر بزنيد.
• وقتی مي‌خورید و مي‌آشامید راست بنشینید و سر خود را اندکی به جلو خم کنید. تا ۳۰ دقیقه پس از صرف غذا راست بنشینید یا بایستید.
• چیز‌هایی را که گلوی شما را مي‌سوزاند یا مي‌خراشد نخورید. از جمله:
  • غذا‌ها و نوشیدنی‌های داغ؛
  • خوراکی‌های تند و ادویه‌دار؛
  • خوراکی‌ها و آبمیوه‌هایی که اسید زیاد دارند، مانند گوجه فرنگی و پرتقال؛
  • خوراکی‌های برنده و ترد مانند چیپس‌های سیب‌زمینی و ذرت؛
  • تمام انواع دخانیات از جمله سیگار، پیپ، سیگار برگ تنباکوي جویدنی (ناس)؛
  • نوشیدنی‌های الکلی.
• با كارشناس امور تغذيه صحبت کنید او مي‌تواند جهت حفظ وزن با تغذيه كافي به شما كمك كند. از جمله كارهاي كارشناس تغذيه انتخاب غذاهایی است که کالری و پروتئین بالا دارند و بلع آنها راحت است.
• با پزشک یا پرستار صحبت کنید. اگر متوجه تغییرات در گلوی خود مانند مشکل در بلع، احساس گرفتگي گلو یا سرفه هنگام خوردن و آشامیدن شديد پزشک یا پرستار خود را خبر كنيد. همچنین اگر درد دارید یا وزن کم کرده‌اید به او بگویید. پزشک دارو‌هایی برای برطرف کردن اين عوارض به شما مي‌دهد، مانند آنتي اسید، ژلی که گلوی شما را پوشش دهد و مسکن.

در اين موارد پزشک یا پرستار را خبر كنيد: در بلع مشکل دارید در گلوی خود احساس گرفتگی دارید وقت خوردن یا نوشيدن سرفه مي‌کنید.

عوارض ادراري مثانه‌اي

اين عوارض چیستند؟

پرتودرمانی گاهي موجب مشكلاتي در مثانه و دفع ادرار مي‌شود از جمله:

• سوزش یا درد هنگام شروع به دفع ادرار یا بعد از خالی شدن مثانه
• دشواری در شروع به دفع ادرار
• دشواری در خالی کردن مثانه
• نیاز فوری و مكرر برای دفع ادرار (به اصطلاح تكرر ادرار)
• التهاب مثانه، نوعی التهاب در دستگاه دفع ادرار
• بی‌اختیاری، وقتی که اختيار جریان ادرار را نداريد، به‌خصوص هنگام عطسه یا سرفه
• نیاز مکرر به برخاستن از خواب برای دفع ادرار
• خون در ادرار
• گرفتگی عضله‌ مثانه که به دردناكي گرفتگی‌ دردناک عضلاني است.

پرتودرماني در ناحیة مشخص‌شده گاهي موجب عوارض درمثانه و دفع ادرار مي‌شود.

چرا رخ مي‌دهند؟

در پرتودرمانی ناحیة پروستات یا مثانه ممكن است مشكلات ادراري مثانه‌اي ايجاد شود. پرتودرمانی به سلول‌های سالم دیوارة مثانه و دستگاه دفع ادرار آسیب مي‌رساند و موجب التهاب، زخم، و عفونت مي‌شود.

چقدر طول مي‌کشد؟

مشکلات مثانه و دفع ادرار اغلب ۳ تا۵ هفته پس از شروع پرتودرمانی ظاهر مي‌شوند. بیش‌تر مشکلات ۲ تا ۸ هفته بعد از پایان درمان، بر طرف مي‌شوند.

راه‌های مهار

• مایعات زیاد بنوشید. روزانه ۶ تا ۸ لیوان. آنقدر بنوشید تا ادرار شما به رنگ زرد روشن در آید.
• از قهوه، چای پر رنگ، الکل، ادویه‌ها و هرگونه دخانیات بپرهیزید.
• اگر فکر مي‌کنید مشکلات مثانه و دفع ادرار دارید با پزشک یا پرستار در میان بگذارید. ممكن است او جهت رد احتمال عفونت آزمايش ادرار درخواست كند.
• اگر بي‌اختياري داريد حتماً با پزشك يا پرستار خود مشورت كنيد ممكن است شما را به يك فيزيوتراپ ارجاع دهند تا مورد ارزيابي مشكل قرار گيريد. فيزيوتراپ با پيشنهاد تمرين‌هايي ممكن است سبب بهبود كنترل مثانه شود.
• اگر عوارض از عفونت ناشي شود، پزشک آنتی بیوتیک تجویز مي‌کند. دارو‌های دیگر به شما در دفع ادرار، کاهش درد یا سوزش و كاهش گرفتگي عضلات مثانه کمک مي‌کند.

روزانه ۶ تا ۸ لیوان مایعات بنوشید.

عوارض جانبی دیررس پرتودرمانی

• عوارض مغزي
• ناباروری
• عوارض مفصلی
• ادم لنفاوي
• عوارض دهاني
• سرطان ثانویه

عوارض دیررس آنهایی هستند که حداقل ۶ ماه بعد از پایان پرتودرمانی رخ مي‌دهند. عوارض ديررس عوارض جانبی نادري هستند اما گاهي رخ مي‌دهند. پس داشتن مراقبت‌های پيگيري به‌وسيلة سرطان‌شناس متخصص پرتودرماني يا پرستار حرفه‌اي در ادامة زندگی اهمیت دارد.

دچار شدن شما به عوارض جانبی به اين موارد بستگی دارد:

• بخشی از بدن كه تحت درمان بوده
  
• میزان و طول مدت پرتودرمانی
• انجام همزمان شیمي‌درمانی، قبل، بعد یا در طول پرتودرمانی
  

پزشک یا پرستار عوارض جانبی ديررس را به شما مي‌گويند و راه‌های جلوگیری، نشانه‌هاي مورد نظر و چگونگی درمان در صورت رخداد را به شما توصيه مي‌كنند.

برخی از اين عوارض مشکلات مغزی، مفصلی، ادم لنفاوي، مشكلات دهاني و ناباروري و سرطان‌های ثانویه هستند.

عوارض مغزي

عوارض مغزي چیست؟

عوارض ناشي از پرتودرمانی مغز گاهي ماه‌ها یا سال‌ها بعد از پایان دورة درمان رخ مي‌دهد، اين عوارض شامل از دست دادن حافظه، مشکل در حل مسائل ریاضی، مشکلات حرکتی، بی‌اختیاری، ناتوانی در فکر کردن یا تغییر شخصیت هستند. گاهی سلول‌های مردة تومور، در مغز توده‌ای تشکیل مي‌دهند که به آن مردگی بافت در اثر پرتو مي‌گويند.

راه‌های مهار

در بقيه عمر خود باید پزشک یا پرستار به‌طور مرتب شما را معاینه كنند. اگر عوارض داريد باید تحت آزمون‌هايي قرار گيريد تا مشخص شود اين علائم مربوط به سرطان است یا عوارض دیررس.

اگر عوارض دیررس داريد، پزشک یا پرستار حرفه‌اي شما اين کار‌هارا انجام مي‌دهند:

• دربارة مهار عوارض جانبی دیررس با شما صحبت مي‌کنند.
• ممکن است شما را برای کمک به مشکلات ناشی از عوارض دیررس، به یکی از متخصصان طب فيزيكي و توانبخشي، کار درمانی یا گفتاردرمانی ارجاع دهند.
• گاهي برای رفع علائم، دارو تجویز مي‌کنند. يا جراحي را توصيه مي‌كنند

ناباروری

ناباروري چیست؟

ناباروری مردان، ناتوانی در باردار كردن همسر و ناباروري زنان، ناتوانی در باردار شدن است.

راه‌های پدر شدن برای مردان نابارور:

• اسپرم اهدايي: به معنی باردار كردن زن با اسپرم مرد دیگر است.
• فرزند خواندگی. پذیرفتن مسئولیت قانونی بچة دیگران و بزرگ کردن او مانند فرزند خود.

راه‌های مادر شدن برای زنان نابارور

• جنین (رویان) اهدايي: زوج دیگری تخمک بارور شده‌‌اي اهدا مي‌کنند و پزشک آن را در رحم شما قرار مي‌دهد تا رشد کند و به دنیا بیاید.
• تخمک‌های اهدايي. یک تخمک(اهدايي فرد دیگر) که با اسپرم همسر شما بارور شده است. پزشک تخمک بارور شده را درون رحم شما قرار مي‌دهد تا رشد کند.
• جایگیری. زن دیگری بچة شما را حمل مي‌کند و به دنیا مي‌آورد. او مي‌تواند تخمک خود را که با اسپرم همسر شما بارور شده است اهدا کند.
• فرزند خواندگی. پذیرفتن مسئولیت قانونی بچة دیگران و بزرگ کردن او مانند فرزند خود.

عوارض مفصلی

عوارض مفصلي چیست؟

پرتودرمانی گاهي باعث ايجاد بافت جوشگاه یا ضعف در بافت‌های اندام تحت درمان مي‌شود. این امر ممکن است موجب ناتوانی حرکتی در مفاصل شما شود، از جمله فک، شانه‌ یا لگن. عوارض مفصلی ماه‌ها یا سال‌ها پس از پایان پرتودرمانی بروز كنند.

راه‌های مهار

به نشانه‌هاي اولیة عوارض مفصلی توجه کنید، از جمله:

• ناتوانی در باز کردن کامل دهان
• درد در حرکات خاص مانند وقتي كه دست به سرتان مي‌زنيد و دست در جیب پشتتان مي‌كنيد. با پزشک یا پرستار صحبت کنید. او شما را برای ارزیابی مشکلات مفصلی به كارشناس فيزيوتراپي معرفی مي‌کند. فيزيوتراپ مي‌تواند به شما تمریناتی جهت کاهش درد، افزایش توانایی و بهتر شدن حرکات بدهد.

ادم لنفاوي

ادم لنفاوي چیست؟

به تورم در دست یا پا که در اثر زیاد شدن مایع لنفی باشد ادم لنفاوي مي‌گويند كه در اثر برداشتن غدد لنفاوي هنگام جراحی یا آسیب دیدن آنها هنگام پرتودرمانی رخ مي‌دهد. اگر دست یا پای شما در نزدیکی محل درمان تورم دارد، به پزشک یا پرستار اطلاع دهيد.

راه‌های مهار

• با پزشک یا پرستار خود ملاقات کنید. از احتمال ابتلا به ادم لنفاوي و راه‌های جلوگیری از آن را بپرسید. پزشک یا پرستار ممكن است ورزش، دارو یا باند فشاري (پوشش‌های مخصوصی برای دست و پا) پیشنهاد مي‌کنند. ممکن است از شما بخواهند نزد كارشناس فيزيوتراپي برويد.
• فعال باشید. ورزش به جلوگیری و درمان ادم لنفاوي کمک مي‌کند. از پزشک، پرستار یا متخصص فيزيوتراپي درباره ورزش‌هایی که برای شما بی‌خطر هستند بپرسید.
• مراقب دست و پای خود باشید.
• دست کم روزی یک بار از لوسیون پوست استفاده کنید.
• از آفتاب سوختگی جلوگیری کنید. از ضدآفتاب با SPF بالای ۳۰ استفاده کنید و در هواي آفتابي پیراهن آستین بلند و شلوار بلند بپوشید.
• هنگام باغبانی وآشپزی از دستکش استفاده کنید.
• ناخن‌های پای خود را صاف بگیرید، ناخن‌های دست را از ته نگيريد. و پوست دور ناخن‌ها را نگیرید.
• پا‌های خود را پاکیزه نگه دارید و جوراب‌های خشک نخی بپوشید.
• بریدگی‌ها را با آب و صابون بشویید سپس از پماد‌های ضد باکتری استفاده کنید.
• از سرما یا گرمای زیاد مانند استفاده از کیسة آب گرم و کیسة یخ خودداری کنید.
• به دست و پای خود فشار نیاورید. مثلاً وقتی مي‌نشینید پا‌هایتان را روی هم نیندازید یا سنگيني کیفتان را به سمتی که درمان شده تحميل نکنید.
• لباس‌های گشاد که کمر یا آستین تنگ ندارند بپوشید.

به نشانه‌هاي اولیة ادم لنفاوي توجه کنید. اگر اين موارد پیش آمد پزشک یا پرستار را باخبر سازيد.

• درد یا احساس سنگینی در دست یا پا
• احساس سفتی در دست یا پا
• مشکل در پوشیدن کفش یا انگشتر
• ضعف در دست یا پا
• سرخی، تورم یا دیگر نشانه‌های عفونت

عوارض دهاني

عوارض دهاني چيست؟

پرتودرمانی در سر و گردن گاهي موجب عوارض جانبی دیررس در دهان شما مي‌شود، از جمله خشکی دهان، پوسيدگي دندان‌ها یا آسيب‌ديدگي استخوان فک.

راه‌های مهار

• نزد دندانپزشک برويد. بهتر است در ۶ ماه اول پس از پایان پرتودرمانی هر ماه یا ۲ ماه یکبار پيش دندانپزشك برويد. در طول این مدت، دندانپزشک عوارض در دهان، دندان‌ها و فک شما را بررسی مي‌کند.
• فک خود را ورزش دهید. دهان خود را روزانه۲۰ بار تا جایی که منجر به درد نشود، باز کنید و ببندید. بهتر است حتي اگر فک شما آسیب ندیده است این کار را ۳ بار در روز انجام دهید.
• از دندان‌ها و لثه‌های خود به خوبی مراقبت کنید. دندان‌های خود را پس از غذا و پيش از خواب مسواك بزنید و با نخ دندان پاک کنید، همچنین از درمان‌های روزانة فلوراید استفاده کنید.
• پيش از جراحی دندان یا لثه از دندانپزشک بخواهید با سرطان‌شناس متخصص پرتودرماني که شما را درمان کرده است تماس بگیرد. دندان در ناحیه‌ای كه پرتو دریافت کرده است نباید کشیده شود. شاید راه‌های دیگری غیر از جراحی وجود داشته باشد.

سرطان ثانویه

سرطان ثانويه چیست؟

با گذشت سال‌ها، پرتودرمانی گاهي مي‌تواند موجب ابتلا به یک سرطان ديگر شود.

این اتفاق به ندرت رخ مي‌دهد.

راه‌های مهار

باید در بقية عمر خود با سرطان‌شناس متخص پرتودرماني و پرستار حرفه‌اي خود جلسات معاینه داشته باشید تا احتمال بروز سرطان را بررسی کنند. این بررسی هم برای سرطانی است که داشتید و درمان شدید، هم برای سرطان جدیدی که ممکن است به آن مبتلا شوید.

پرسش‌هايي که باید از پزشک یا پرستار بپرسید

به چند سؤال که گاهي لازم است از پزشک یا پرستار خود بپرسید اشاره مي‌کنیم. اگر مي‌خواهيد، پاسخ‌ها را بنويسيد تا بعداً آنها را دوباره دوره كنيد.

از چه نوع پرتودرمانی استفاده مي‌كنم؟

• پرتودرمانی چگونه کمک مي‌کند؟
• دورة پرتودرمانی چقدر طول مي‌کشد؟
• در طول پرتودرمانی به چه عوارض جانبی ممكن است دچار شوم؟
• آیا این عوارض، بعد از پایان پرتودرماني از بین مي‌روند یا نه؟
• بعد از پایان پرتودرمانی، به چه عوارض دیررسی ممكن است دچار شوم؟
• برای مهار این عوارض جانبی چه کاری از من ساخته است؟
• شما برای مهار این عوارض جانبی چه مي‌کنید؟
• چگونه اطلاعات خود را از پرتودرمانی بیش‌تر كنم؟

فهرست خوراکی‌ها و مایعات

مایعات صاف‌شده

خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی که کالری و پروتئین بالا دارند

خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی که هضم آنها برای معده آسان است

مایعات صاف‌شده

اگر اسهال دارید این فهرست به شما کمک مي‌کند. براي اطلاعات بیش‌تر «اسهال» را ببینید.

نوع مایعات	در بر گیرنده ...
سوپ‌ها	بویون(bouillon) آب گوشت کم چربی و سبک کنسومه(سوپ رقیق) سوپ مخلوط سبزي
نوشیدنی‌ها	آب سیب نوشیدنی‌های گازدار آب توت قرمز یا انگور نوشیدنی‌های با طعم میوه میوه‌های له شده نوشیدنی‌های ورزشی چای آب
تنقلات شیرین	یخ‌های میوه‌ای بدون تکه‌های میوه یخ‌های میوه‌ای بدون شیر عسل ژله دسر ژلاتیني ساده بستنی یخی

خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی که کالری یا پروتئین بالا دارند

اگر دنبال راه‌هايي مي‌گرديد که وزنتان ثابت بماند این فهرست به شما کمک مي‌کند. برای اطلاعات بیش‌تر به «آیا هنگام پرتودرمانی برنامة غذايي خاصی را باید رعایت كرد؟» و «عوارض حلقی» سربزنيد.

نوع خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها	در بر گیرنده ...
سوپ‌ها	سوپ‌های خامه‌ای
نوشیدنی‌ها	شیک‌های فوری صبحانه شير و بستني‌ها شیر طبیعی و کامل (به‌جاي شير کم‌چربی یا بدون سرشیر)
وعده‌های اصلی و خوراکی‌های دیگر	انواع لوبیا، تره‌بار(legumes) کره، مارگارین یا روغن
	پنیر مرغ، ماهی یا گوشت پنیر لور پنیر خامه‌ای روی بیسکویت یا کرفس ژامبون تنوری انواع تخم مرغ به‌صورت املت، تنوری یا آب پز کلوچه آجیل، دانه‌ها، جوانة گندم کرة بادام زمینی
دسر‌ها و تنقلات شیرین دیگر	فرنی‌ها ماست یخی بستنی پودینگ‌ها ماست
جایگزین‌ها و مکمل‌ها	فرنی‌ها ماست یخی بستنی پودینگ‌ها ماست شیر خشک افزوده به غذا (پودینگ، شير و بستني‌ها یا املت) مکمل‌های با پروتئین بالا مانند Ensure (نام یک محصول تجارتی است که حاوی پروتئین بالاست) و صبحانة آماده Carnation (در ایران احتمالاً محصولات دیگر و با نام‌هاي ديگر وجود داشته باشد)

خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی که هضم آنها راحت است

اگر اسهال، تهوع یا استفراغ دارید این فهرست به شما کمک مي‌کند. برای اطلاعات بیش‌تر «اسهال» و «تهوع و استفراغ» را ببینید.

نوع خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها	در بر گیرنده ...
سوپ‌ها	آب گوشت رقیق مرغ یا گوشت گوساله
نوشیدنی‌ها	نوشیدنی‌های گاز دار آب توت قرمز یا انگور نوشیدنی‌ها با طعم میوه میوه‌های له شده نوشیدنی‌های ورزشی چای آب
چاشت‌ها و نيم‌چاشت‌ها	سیب‌زمینی آب‌پز مرغ، کبابی یا پخته بدون پوست بیسکویت‌ها کرة گندم رشته فرنگی، ماکارونی بلغور جو دوسر چوب شور برنج نان برشته (سوخاری)
تنقلات شیرین	کیک سفید و سبک (بدون کره تهیه شده از سفیدة تخم‌مرغ. در غرب به آن کیک غذای فرشته مي‌گویند) کنسرو هلو ژلاتین شربت ماست

این مقاله یکی از مقاله‌هاي ويژة مبتلايان به سرطان است. در اینجا چند مقالة مفید دیگر را معرفی مي‌کنیم:

• درمان زيست‌شناختي
• شما و شیمي‌درمانی
• راهنمایی‌های خوردن برای بیماران سرطانی (قبل، در طول و بعد از درمان)
• ارزیابی طب مکمل و جایگزین
• مهار درد (پشتیبانی از افراد مبتلا به سرطان)
• عود سرطان
• صرف زمان (پشتیبانی برای افراد مبتلا به سرطان)